ساخت واژه مرکب در زبان فارسی

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسنده

دانشگاه فرهنگیان

چکیده

در این مقاله رویکرد‌های متفاوتِ دستور زایشی یعنی نظریه‌های گشتارگرا، واژگان‌گرا و حاکمیت و مرجع‌گزینی در نحوۀ شکل‌گیری و ساخت ترکیب فعلی و غیرفعلی در زبان فارسی بررسی می‌شوند. شواهد مطالعه، یافته‌ها نشان می‌دهد که نقش‌ دستوریِ سازه‌ها و گزاره‌های انتزاعی در رویکرد‌های گشتارگرا سازوکار کافی برای ساخت ترکیب ارائه نمی‌‌دهند و ناقض اصل بازیابی هستند. رویکردهای واژگان‌گرا نمی‌توانند ترکیب‌های دو موضوعی و ترکیب‌هایی که در ساخت آنها از موضوع بیرونی و فرایند‌های نحوی استفاده شده است را تبیین کنند. چارچوب زیرمقوله‌ای فعل در رویکرد افراطیِ نظریۀ حاکمیت و مرجع‌گزینی رعایت نمی‌شود، موضوع در مجاورت ستاک برگرفتۀ فعلی نیست و از اصل فرافکنی تخطی صورت می‌گیرد. همچنین، در این رویکرد برخلاف ماهیت اشتقاقیِ وند، نمود ترکیب برگرفته از وند تصریفیِ تحت حاکمیت گرۀ تصریف ملاحظه می‌شود. رویکرد اعتدالیِ حاکمیت و مرجع‌گزینی نیز قادر به توضیحِ حالت‌بخشیِ هستۀ فعلی به سازۀ غیرمجاور نیست. تحلیل داده‌های واژه‌های مرکبِ فعلی و غیرفعلیِ زبان فارسی نشان داد که رویکرد تعاملیِ نحوی- صرفی برای توصیف و تبیینِ ترکیب کارآمدتر است.
 

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Formation of compound words in Persian

نویسنده [English]

  • Mousa Ghonchepour
Assistant professor of English Language and Literature Department, Farhangiyan University
چکیده [English]

bstract: This article studies compounding in different approaches of Generative Grammar, that is, transformational, lexicalist, and government and binding theories. The evidence includes 8579 synthetic and 3974 root compound nouns of contemporary Persian. Results show that grammatical functions and abstract predicates in transformational theories cannot provide suitable mechanisms to form compounds and they deviate from the recoverable principles. Lexicalist approaches cannot explain the compounds made by external and also two arguments. In a strong version of government and binding approaches regarding compounding, the subcategorization frame of a verb is not regarded, the argument is not immediately adjacent to the derived verb stem and the projection principle is also violated. Moreover, the aspect of a compound is derived from inflectional affix which is governed by the inflectional node. In the moderate model of this approach, the derived verb stem is not able to assign the case to a non- adjacent constituent. Data analysis of root and synthetic compound words in Persian proves that morphology- syntax interactional approach explains formation of compounding more efficiently.

کلیدواژه‌ها [English]

  • adjacency
  • argument
  • generative
  • Projection
  • compounding

مراجع

امیر ارجمندی، سیده نازنین و سید مصطفی عاصی (1392). زایاییِ فرایند ترکیب در زبان فارسی. زبان‌شناخت، س4، ش1، 14-1.
انوری، حسن (1386). فرهنگ بزرگ سخن. تهران: انتشارات سخن، چاپ چهارم.
جلالیان چالشتری، محمدحسن (1388). «کلمات مرکب ساخته‌شده با ستاک مضارع فعل در فارسی و سغدی». زبان و ادب فارسی. س52، ش209، 50-37.
خباز، مجید (1385). ترکیب غیرفعلی در زبان فارسی. رساله دکتری، تهران: دانشگاه علامه طباطبایی.
خباز، مجید (1386). «جایگاه هسته در کلمات غیرفعلی فارسی». دستور (ویژه‌نامه نامۀ فرهنگستان). س3، ش3، 166-153.
دبیرمقدم، محمد (1391). زبان‌شناسی نظری: پیدایش و تکوین دستور زایشی. ویراست ششم، تهران: سمت.
زمردیان، رضا (1349). «ساختمان کلمه در زبان فارسی کنونی». جستارهای ادبی. ش21، 201-177.
سبزواری، مهدی (1392). «شفافیت و تیرگی معنایی اسامی مرکب زبان فارسی از دیدگاه شناختی». فصلنامه جستارهای زبانی، س4، ش3 (پیاپی 15)، 73-55.
شقاقی، ویدا (1386). مبانی صرف. تهران: سمت.
طباطبایی، علاء‌الدین (1391). «مقایسۀ رده‌شناختی اسم مرکب در فارسی و انگلیسی». پژوهش‌های زبان‌شناسی تطبیقی. س1، ش1، 17-1.
عاصی، مصطفی و ابراهیم بدخشان (1389). «رده‌بندی واژه‌های مرکب». فصلنامۀ زبان و ادب فارسی. ش46، 94-71.
عاصی، مصطفی (1371). «نقش ترکیب در گسترش واژگان زبان فارسی با نگرشی بر آثار نظامی گنجوی». فرهنگ. تهران، مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی. کتاب دهم، 329-316.
غنچه‌پور، موسی (1392). ترکیب فعلی در زبان فارسی. رساله دکتری، تهران: دانشگاه علامه طباطبایی.
غنچه‌پور، موسی (1394). «ترکیب فعلی و یکپارچگی واژگانی». زبان علم، س3، ش5، 28-7.
غنچه‌پور، موسی (1397). «ترکیب فعلی: فرایندی صرفی یا نحوی؟ یک بررسی پیکره بنیاد». زبان‌پژوهی. س10، ش28، 173-149.
مستاجر حقیقی، محمد (1369). «نگاهی به واژه‌های مرکب فارسی برپایه نظریۀ زایاگشتاری». مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی مشهد. س23، ش1و2، 257-245.
Burzio, L. (1981). Intransitive verbs and Italian auxiliaries. Ph.D. dissertation, MIT.
Chomsky, N. (1965). Aspects of the Theory of Syntax. Cambridge, MA, MIT Press.
Chomsky, N. (1970). “Remarks on nominalization”. Readings in English Transformational grammar. R. A. Jacobs, & P. S. Rosenbaum (Eds.),Waltham, MA: Ginn, 184-221.
Chomsky, N. (1981). Lectures on Government and Binding. Dordrecht: Foris.
Crystal, D. (2003). The Dictionary of Linguistics and Phonetics. United Kingdom: Blackwell Publishing.
Di Sciullo, A. M., & E. Williams (1987). On the Definition of Word. Cambridge, MA: MIT Prerss.
Fabb, N. (1984) Syntactic affixation. Ph. D. dissertation, MIT.
Fabb, N. (1998). “Compounding”. The Handbook of Morphology. A. Spencer, & A. M. Zwicky (Eds.), Oxford/Malden, MA: Blackwell, 690-706.
Gruber, J. S. (1976). Lexical structures in syntax and semantics. Amsterdam, etc.: North-Holland Publishing Company.
Higginbotham, J. (1985). “A Note on Phrase Markers.” MIT Working Papers in Linguistics. Vol6, 87-101.
Haspelmath, M. (2002) Understanding morphology, London: Macmillan Press LTD.
Jackendoff, R. (1972). Semantic interpretation in generative grammar. Cambridge, Mass: MIT Press.
Katamba, F., & J. Stonhan (2006). Morphology, England: Macmillan Press.
Lees, R. B. (1960). The Grammar of English Nominalizations. Bloomington: Indiana University Press/The Hague: Mouton.
Levi, J. N. (1978). The Syntax and semantics of complex nominals. New York: Academic Press.
Lieber, R. (1983). “Argument linking and compounding in English”. Linguistic Inquiry. N.14, 251-286.
Lieber, R. (2009). “A Lexical semantic approach to compounding”. The Oxford Handbook of Compounding. R. Lieber, & P. štekauer (Eds.), Oxford: Oxford University Press, 78-105.
Lieber, R. (2010). Introducing Morphology. Cambridge: Cambridge University Press.
Lopez, B. G. (1994). “Compound Formation in Generative Grammar”. Atlantis XVI 1-2, 149-163.
Marchand, H. (1965a). “The analysis of verbal nexus substantives”. Indogermanische Forschungen 70. 57-71, Reprinted in D. Kastovsky (ed.) (1974). H. Marchand: studies in Syntax and Word-Formation. Munich: Fink, 276-91.
Marchand, H. (1965b). “On the analysis of substantive compounds and suffixal derivations not containing a verbal element”. Indogermanische Forschungen 70: 117-45, reprinted in D. Kastovsky (ed.) (1974). H. Marchand: studies in Syntax and Word-Formation. Munich: Fink, 292-322.
Marchand, H.  (1969). The Categories and Types of Present-Day English Word-Formation: A Synchronic-Diachronic Approach. 2nd edn. Munich: Beck.
Meys, J. (1975). Compound adjectives in English and the ideal speaker. Amsterdam: North-Holland Publishing Company.
Pesetsky, D. (1985). “Morphology and Logical Form.” Linguistic Inquiry 16. 193-242.
Roeper, T. (1987) “Implicit arguments and the head-complement relation”. Linguistic Inquiry 18, 267-310.
Roeper, T., & M. E. A. Siegel (1978). “A lexical transformation for verbal compounds”. Linguistics Inquiry. Vol9, 199- 260.
Scalise, S., & A. Bisetto (2009). “The classification of compounds”. The Oxford Handbook of Compounding. R. Lieber, & P. štekauer (eds.), Oxford: Oxford University Press, 34-54.
Selkirk, E. (1982). The Syntax of Words. Cambridge. MA: MIT Press.
Shaki, M. (1964). A Study on Nominal Compounds in Neo-Persian. Praha: Nakladatelstvi, Cekoslovenske VED.
Spencer, A. (1991) Morphological Theory: An Introduction to Word Structure in Generative Grammar, Oxford: Blackwell.
Sproat, R. (1985). On Deriving the Lexicon. Cambridge, MA: MIT Thesis.
Ten Hacken, P.  (2009). “Early Generative Approaches”. The Oxford Handbook of Compounding. R. Lieber, & P. štekauer (eds.), Oxford University Press, 78-105.
 

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار