زبان و زبان‌شناسی

دایرۀ نجفی، اهمیت و فواید آن در علم عروض فارسی

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسنده

دانشگاه شهید بهشتی

چکیده

در میان عروض‌دانان قدیم و جدید فارسی، هیچ‌کس به اندازۀ ابوالحسن نجفی دغدغۀ طبقه‌بندی وزن‌های شعر فارسی نداشته است. نجفی همچنین کوشیده است تا معیاری برای تشخیص وزن مطبوع از وزن نامطبوع بیابد. او وزن‌های مطبوع را دو دسته می‌داند: وزن‌های متفق‌الارکان (xx) و وزن‌های متناوب‌الارکان (xy). نجفی برای دستۀ نخست کوشیده است رکن‌های عروضی را سامان دهد که تکرار هرکدام از آن‌ها به استخراج یک خانوادۀ وزنی منجر می‌شود. برای دستۀ دوم، یعنی وزن‌های متناوب‌الارکان، دایره‌ای عروضی ارائه کرده است که از آن در خلاف جهت عقربه‌های ساعت، 8 خانوادۀ وزنی و در جهت عقربه‌های ساعت 8 خانوادۀ دیگر استخراج می‌شود، به‌طوری که تمامی اوزانِ این 16 خانواده‌های وزنی در ضمن وزن‌های مطبوع قرار می‌گیرند. این دایرۀ عروضی که به نام «دایرۀ نجفی» نام‌گذاری شده، کار طبقه‌بندی وزن‌ها را تسهیل کرده و نزدیک به 200 وزن شعری را در خود جای داده است. در این جستار با روش توصیفی- تحلیلی، پس از بررسیِ تاریخیِ دایره‌های عروضی در عربی و فارسی، به تبیین فواید دایرۀ نجفی در تنظیمِ رکن‌های عروضی، شیوۀ رکن‌بندیِ وزن‌های مستخرج از دایره و سامان‌دهی طبقه‌بندی وزن‌های شعر فارسی پرداخته شده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Will be added

نویسنده [English]

  • Ali Asghar Ghahramani Moghbel

Shahid Beheshti University

چکیده [English]

Will be added

کلیدواژه‌ها [English]

  • Will be added
خواجه نصیرالدین طوسی (1393). معیار الاشعار. مقدمه، تصحیح و تعلیقات علی‌اصغر قهرمانی مقبل. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
شمس قیس، شمس الدین محمّد قیس الرازى (1360). المعجم فى معاییر اشعار العجم. تصحیح محمّد بن عبد الوهّاب قزوینى و تصحیح مجدّد مدرّس رضوى. چ3. تهران: کتابفروشى زوّار.
طبیب‌زاده، امید (1390). «سنت، توصیف و نظریه در عروض فارسی». وزن شعر فارسی از دیروز تا امروز. مجموعه سخنرانی‌های نخستین هم‌اندیشی وزن شعر فارسی و اشعار ایرانی، به کوشش امید طبیب‌زاده. تهران: انتشارات فرهنگستان زبان و ادب فارسی، 37-3.
قهرمانی مقبل، علی‌اصغر (1389). ارکان عروضی: بررسی یک مشکل تاریخی در علم عروض فارسی. تهران: نیلوفر.
قهرمانی مقبل، علی‌اصغر (1390). عروض و قافیۀ عربی، تهران: سمت.
قهرمانی مقبل، علی‌اصغر (1395). «سبب و وتد: بیانگر ویژگی زبانی یا عروضی؟»، مجلۀ زبان‌شناسی تطبیقی. س6، ش11، 131-115.
ناتل خانلری، پرویز (1373). وزن شعر فارسی. چ6، تهران: توس.
نجفی، ابوالحسن (1387). «طبقه‌بندی وزن‌های شعر فارسی (سخنرانی)». نخستین مجموعه سخنرانی‌های مشترک فرهنگستان زبان و ادب فارسی و بنیاد ایران‌شناسی؛ زیر نظر حسن حبیبی و به کوشش حسن قریبی. تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی،  131-103.
نجفی، ابوالحسن (1390). «دایره‌ای با 180 وزن». وزن شعر فارسی از دیروز تا امروز. مجموعه سخنرانی‌های نخستین هم‌اندیشی وزن شعر فارسی و اشعار ایرانی، به کوشش امید طبیب‌زاده. تهران: انتشارات فرهنگستان زبان و ادب فارسی. 122-113.
نجفی، ابوالحسن (1394). دربارة طبقه‌بندی وزن‌های شعر فـارسی. تهران: نیلوفر.
نجفی، ابوالحسن (1397). طبقه‌بندی وزن‌های شعر فارسی؛ به همت امید طبیب‌زاده. تهران: نیلوفر.
 
Aroui, Jean-Louis (eds.), 2009,"Introduction: Proposal for Metrical Typology", in: Towards a Typology of Poetic Forms; From Language to Metrics and beyond. John Benjamins Publishing Company, 1-39.
Elwell- Sutton, L. P. (1976). The Persian Metres. First edition. Cambridge: Cambridge University Press.
Nespor, M. and Vogel, I., 2007, Prosodic Phonology; With a new forward, Berlin, New York, Mouton de Gruyter.
Weil G. (1960). “ʿArūd. I”. Encyclopaedia of Islam. New edition, Leiden- London: Brill- Luzac, Volume I, 667-677.
زبان و زبان‌شناسی
دوره 15، شماره 29 - شماره پیاپی 29
خرداد 1398
صفحه 159-180