زبان و زبان‌شناسی

حرف اضافۀ/ǰɑ/ در گونة بابلیِ زبان مازندرانی

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 دانشگاه علامه طباطبائی

2 دانشگاه شهید بهشتی

چکیده

در گونة بابلیِ زبان مازندرانی، حرف اضافة /ǰɑ/ پسایند است و بر نقش‌های معناییِ خاستگاه، همراهی، ابزار و روش دلالت می‌کند و کارکرد معناییِ آن همانند «از» و «با» در زبان فارسی است. پرسش اصلی این پژوهش آن است که با توجه به تحولات تاریخی زبان‌های ایرانی، کدام نقش معنایی این حرف اضافه اصلی است و کدام حاصل تغییر معنایی. در این مقاله، صورتِ کهنِ /ǰɑ/ و کارکردهای معنایی آن در دوره‌های باستان و میانة زبان‌های ایرانی بررسی و مشخص شده است که /ǰɑ/ بازماندة hača یا hačā در زبان‌های اوستایی و فارسی باستان، و sacā در زبان سنسکریت است. کارکرد اصلی این حرف اضافه دلالت بر نقش معنایی همراهی بوده  است. در تحولات تاریخی زبان، این حرف اضافه با گسترش معنایی بر نقش­های معنایی ابزار، سبب و روش دلالت کرده است. بازمانده‌های این حرف اضافه در دوره‌هایِ میانه برای دلالت بر نقش‌های معناییِ همراهی، ابزار، روش و سبب به کار رفته‌اند. /ǰɑ/ در گونة بابلی زبان مازندرانی کارکرد اصلی این حرف اضافه را حفظ کرده است. داده‌های این پژوهش به روش کتابخانه‌ای و استفاده از شم زبانی گویشوران گردآوری شده و شیوة بررسی آنها توصیفی - تحلیلی است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A Diachronic Study of “ǰɑ” Adposition in Baboli Variation of Mazandarani Language

نویسندگان [English]

  • Ehsan Changizi 1
  • Somayeh Sadat Hashemi Kamangar 2

1

2

چکیده [English]

In Baboli Variety of Mazandarani language, “ǰɑ” is a postposition encoding semantic roles of source, cause, comitative, and instrument, and has functionally the same meaning as “az” and “ba” in Persian. The aime of this study is to investigate archaic form of “ǰɑ” and its functions in Old and Middle periods of Iranian languages. Furthermore, it is determined that “ǰɑ” is derived from Sanskrit sačā and Avestan/Old Persian hača/hačā. Its equivalents in Sogdian, Middle Persian, and Parthian are respectively čan, az, and až. Based on the many instances  presented in this article, it is concluded that the archaic forms of this adposition, similarly, encoded semantic roles of source, cause, comitative, and instrument in Old and Middle periods of Iranian languages. ǰɑ has retained these semantic roles in Baboli / Variety of Mazandarani language. The oldest form of ǰɑ in Sanskrit has encoded semantic role of comitative which means that this role is of an older origin.       

کلیدواژه‌ها [English]

  • ablative
  • instrumental
  • source
  • instrument
  • comitative

به فایل پی دی اف مراجعه کنید. 

ارانسکی، ای. م. (1358). مقدمۀ فقه‌اللغۀ ایرانی. ترجمة کریم کشاورز. تهران: پیام.
شکری، گیتی (1374). گویش ساری (مازندرانی). تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
عبدی طبری، ایمان (1380). «حروف اضافه در گویش مازندرانی (ساری)». مجموعه مقالات در گسترۀ مازندران. به‌کوشش قوام‌الدین بینایی و زین‌العابدین درگاهی. تهران: نشر رسانش. 75-60.
قریب، بدرالزمان (1374). فرهنگ سغدی. تهران: فرهنگان.
کیا، صادق (1327). واژه‌نامۀ تبری. تهران: دانشگاه تهران.
ماهیار نوابی، یحیی (1374). یادگار زریران. تهران: اساطیر.
 
Bartholomae, Ch. (1904). Altiranisches Wörterbuch. Berlin: W. De Gruyter.
Benveniste, É. (1940). Textes Sogdiens, Edités, Traduits et Commentés. Paris: Librairie Orientaliste Paul Geuthner.
Blake, B. J. (2004). Case. Cambridge: Cambridge University Press.
Boyce, M. (1975). A Reader in Manichaean Middle Persian and Parthian (Acta Iranica 9). Leiden: E. J. Brill.
Brunner, Ch. j. (1977). A Syntax of Western Middle Iranian. Delmar, New York: Caravan Books.
Bubenik, V. (2006). “Case and Prepositions in Iranian”. In J. Hewson & V. Bubonic (Eds.), From Case to Adposition: The Development of Configurational Syntax in Indo-European Languages. Vol. 280. Amesterdam/ Philadelphia: John Benjamins Publishing Company, 131-158.
Creissels, D. (2009). “Spatial Cases”. In A. Malchukov and A. Spencer (Eds.), the Oxford Handbook of Case. Oxford-New York: Oxford University Press, 609-625.
Gershevitch, I. (1954). A Grammar of Manichean Sogdian. Oxford: Basil Blackwell.
Jackson, A. V. W. (1892). An Avesta Grammar in Comparison with Sanskrit. Stuttgart: W. Kohlhammer.
Kent. R. (1953). Old Persian: Grammar, Texts, Lexicon. New Haven, Connecticut: American Oriental Society.
Luraghi, S. (2003). On the Meaning of Prepositions and Cases: The expression of semantic roles in Ancient Greek. Vol. 67. Amesterdam/Philadelphia: John Benjamins Publishing Company.
Luraghi, S. (2015). “Instrument and Cause in the Indo-European Languages and in Proto-Indo-European.” ИНДОЕВРОПЕЙСКОЕ ЯЗЫКОЗНАНИЕ И КЛАССИЧЕСКАЯ ФИЛОЛОГИЯ. St. Petersburg: Nauka, 603-618.
Macdonell, A. A. (1917). A Vedic reader for students. Oxford: Clarendon Press.
Macdonell, A. A. (1968). Vedic Grammar. Delhi: Indological Book House.
Műller, F. K. W. & W. Lentz (1934). “Sogdische Texte II”. Sitzungsberichte der Preussischen Akademie der Wissenschaften. 21, 502-607.
Narrog, H. (2009). “Varieties of Instrumental”. In A. Malchukov and A. Spencer (Eds.), the Oxford Handbook of Case. Oxford-New York: Oxford University Press, 593-600.
Narrog, H. (2010). “A Diachronic Dimension in Maps of Case Functions”. Linguistic Discovery. Vol. 8/1, 233-254.
Reichelt, H. (1909). Awestisches Elementarbuch. Heidelberg: C. Winter.
Skjærvø, P. O. (2010). “Old Iranian”. In G. Windfuhr (ed.), the Iranian Languages. London and New York: Routledge, 43-195.
Stilo, D. (2009). “Case in Iranian: from Reduction and Loss to Innovation and Renewal”. In A. Malchukov and A. Spencer (Eds.), the Oxford Handbook of Case. Oxford-New York: Oxford University Press, 700-715.
Stolz, T., C. Stroh and A. Urdze (2009). “Varieties of Comitative”. In A. Malchukov and A. Spencer (Eds.), the Oxford Handbook of Case. Oxford-New York: Oxford University Press, 601-608.
Whitney, W. D. (1889). Sanskrit Grammar. Tenth Issue (1964), London: Oxford University Press.
زبان و زبان‌شناسی
دوره 12، شماره 24 - شماره پیاپی 24
مهر 1395
صفحه 139-153