تحلیل مطالعات آگاهی واج‌شناختی در کودکان نارساخوان فارسی‌زبان: مرور نظام‌مند

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسنده

دانشیار زبان‌شناسی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

چکیده

هدف این پژوهش تحلیل نوشتگان مربوط به آگاهی واج‌شناختی در کودکان نارساخوان به‌منظور جمع‌بندی نتایج درمانی و تعیین خلأهای پژوهشی است تا از یافته‌های موجود در تدوین کتب و از خلأهای پژوهشی برای هدایت پژوهش‌های آینده استفاده شود. برای انجام این مطالعه، ابتدا کلیدواژه‌های «نارساخوانی، اختلال خواندن، خوانش‌پریشی، خواندن‌پریشی و اختلال یادگیری» در پرتال جامع علوم انسانی، مرکز اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی، نورمگز، مگیران و ایران‍داک» جستجو و تمام عناوین مرتبط با آگاهی واج‌شناختی جدا شد و در مرحلۀ بعد با خواندن چکیده‌ها و درصورت نیاز کل مقاله، مقالات مرتبط با موضوع پژوهش گردآوری شدند. بررسی 42 مطالعۀ یافت‌شده نشان داد در بخش عمدۀ مطالعات (62%) به بررسی تأثیر آموزش آگاهی واج‌شناختی در کودکان نارساخوان پرداخته شده است و تأثیر آگاهی واج‌شناختی بر بهبود خواندن و نوشتن این کودکان تأیید شده است. بنابراین با توجه به عدم آموزش آگاهی واج‌شناختی در سیستم‌های آموزشی جدید خواندن و نوشتن (کلمه‌خوانی) در مدارس، لازم است علاوه بر تکمیل پژوهش‌های لازم در این حوزه، طراحی کتب و آموزش آنها آموزش اگاهی واج‌شناختی و آموزش خواندن به روش تطابق واج-نویسه (از مسیر واجی) مورد توجه قرار گیرد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Analyzing phonological awareness studies in Persian-speaking dyslexic children: a systematic review

نویسنده [English]

  • Hourieh Ahadi
چکیده [English]

The purpose of this research is to analyze the literature related to phonological awareness in dyslexic children in order to summarize the treatment results and determine the research gaps in order to use the existing findings in the compilation of books and the research gaps to guide future research. To conduct this study, first, the related keywords were searched in the ensani.ir, sid.ir, Noor mags.ir, magiran.com and irandoc.ir, and all the titles related to phonological awareness were separated and in the next step, by reading the abstracts and, if necessary, the entire article, articles related to the research topic were collected. The review of 42 found studies showed that in the majority of studies (62%) the effect of phonological awareness training in dyslexic children was investigated and the effect of phonological awareness on the improvement of reading and writing of these children was confirmed. Therefore, due to the lack of phonological awareness training in the new educational systems of reading and writing (word reading) in schools, it is necessary, in addition to completing the necessary research in this field, in the design of books and teaching them, phonological awareness training and reading training in a new way (path Phonological path) should be taken into consideration.

کلیدواژه‌ها [English]

  • dyslexia
  • reading and writing
  • phonological awareness
  • Persian language
احدی، حوریه (1400). «بررسی ارتباط مهارت خواندن واژه‌ها و درک نحوی با درک متن در کودکان نارساخوان و طبیعی فارسی‌زبان». زبان پژوهی. س13، ش39، 32-9.
احدی، حوریه (1401). «ویژگی‌های زبانی و فرازبانی کودکان نارساخوان فارسی‌زبان». جستارهای زبانی. ۱۳ (۶) :۳۸-۱
ارجمندنیا، علی‌اکبر، سمانه ملکی، سیدمحسن اصغری نکاح و رزیتا داوری آشتیانی (1395). «بررسی تأثیر مداخلۀ بازی‌های زبان‌شناختی بر عملکرد حافظۀ فعال کلامی دانش‎آموزان با اختلال خواندن». توانمندسازی کودکان استثنایی. س7، ش18، 87-79.
اشتری، عطیه و طاهره شیرازی (1383). «بررسی و مقایسۀ مهارت‌های آگاهی واجی و سرعت نامیدن در کودکان نارساخوان و عادی». آرشیو توانبخشی (توانبخشی). س5، ش3 (پیاپی18)، 54-49.
بهمرد، فرشاد، مهناز استکی و منصوره شهریاری احمدی (1399). «مقایسۀ اثربخشی روش دُر و روش ترکیبی (آموزش مستقیم و آگاهی واج‌شناختی) بر علائم نارساخوانی دانش‌آموزان». روان‌شناسی افراد استثنایی. س10، ش39، 156-133.
پیرخایفی، علیرضا، باقر حسنوند، یوسف اعظمی و صبا حسنوندی (1394). «اثربخشی آموزش سازماندهی فضایی- زمانی و آگاهی واجی بر سطح خواندن و نوشتن دانش‌آموزان مبتلا به اختلال‌های یادگیری». ناتوانی‌های یادگیری. س5، ش2، 42-27.
پیرزادی، حجت و همکاران (1391). «تأثیر آموزش مستقیم آگاهی واجی بر پیشرفت مهارت خواندن دانش‌آموزان مبتلا به اختلال خواندن (گزارش مورد)». شنوایی‌شناسی. س21، ش1 (پیاپی37)، 93-84.
جاودان‌فر، فهیمه (1398). اثربخشی آموزش آواشناسی بر بهبود عملکرد خواندن و نوشتن دانش‌آموزان دارای اختلال یادگیری شهر شاهین‌شهر. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه پیام نور مبارکه (استان اصفهان).
حبیبی کلیبر، رامین، ابوالفضل فرید و فرناز شبان بسیم (1396). «مقایسۀ تأثیر آموزش چرخش ذهنی و آگاهی واج‌شناختی بر دقت، سرعت و درک مطلب خواندن دانش‌آموزان دارای نارساخوانی تبریز در سال تحصیلی 95-94». ره‌آورد دانش (مجله دانشگاه علوم پزشکی اراک. س20، ش2 (پیاپی119)، 21-10.
حریری، پرستو، هایده صابری، و خدیجه ابوالمعالی الحسینی (1395). «اثربخشی برنامۀ تلفیقی آموزش مستقیم و آگاهی واج‌شناسی بر مهارت‌های روان‌خوانی، درک مطلب و حافظۀ کاری در دانش‌آموزان دختر با مشکلات خواندن». روان‌شناسی افراد استثنایی. س6، ش23، 81-49.
حسین‌زاده کریمی، سمیه (1399). اثربخشی آموزش مبتنی بر الگوی پردازش واج‌شناختی بر دقت، سرعت و درک مطلب خواندن دانش‌آموزان نارسا خوان. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه پیام نور نطنز (استان اصفهان).
حسینی‌لر، فخرالسادات، حمیدرضا پوراعتماد و محمود حیدری (1384). «مقایسۀ مهارت‌های واج‌شناختی در دو زیرگروه ادراکی و زبانی اختلال خواندن». تازه‌های علوم شناختی. س7، ش3 (پیاپی 27)، 34-25.
حقیقی، نرگس (1394). اثربخشی آگاهی واج‌شناختی بر عملکرد حافظۀ فعال در کودکان نارساخوان شهر تهران در سال تحصیلی 93-92. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه پیام نور تهران.
خراسانی‌زاده گزکی عارفه، هادی بهرامی و حسن احدی (1399). «اثربخشی آموزش حافظه کاری بر افزایش توجه کودکان مبتلا به اختلال نقص توجه / بیش فعالی». فصلنامه علمی پژوهشی علوم روان‌شناختی. س۱۹، ش۸۸، ۵۰۹-۵۰۳.
خزائی، ریحانه (1394). تأثیر نارساخوانی بر ناتوانی‌های نوشتن در درس املا و ارتباط آنها با آگاهی واج‌شناختی. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه بیرجند.
خوشرو، محسن (1395). مقایسۀ تأثیر روش آگاهی واج‌شناسی و روش داویس بر بهبود خواندن دانش‌آموزان دارای اختلال خواندن در پایۀ دوم دبستان. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشکده روانشناسی و علوم‌تربیتی دانشگاه سمنان.
دستجردی کاظمی، مهدی و زهرا سلیمانی (1382). آزمون آگاهی واج‌شناختی. تهران: انتشارات پژوهشکده کودکان استثنایی.
رادفر، فرهاد، وحید نجاتی و جلیل فتح‌آبادی (1395). «تأثیر توانبخشی شناختی بر حافظۀ کاری و روانی کلامی دانش‌آموزان نارساخوان: یک مطالعه تک موردی». اندیشه و رفتار در روان‌شناسی بالینی. س10، ش40، 26-17.
رضاحدادی، طاهره (1398). اثربخشی آموزش آگاهی واج‌شناختی بر بهبود مهارت املایی دانش‌آموزان دارای اختلال دیکته‌نویسی. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. گروه روان‌شناسی مؤسسۀ آموزش عالی رحمان.
رضایی، طیبه، سعید حسن‌زاده، و فرشته سبحانی (1399). «اثربخشی برنامۀ تربیت شنوایی بر ارتقای مهارت‌های تحلیل واجی، تمیز شنیداری‎ ‎و تولید کلمه در دانش‌آموزان ‏نارساخوان». علوم پیراپزشکی و توانبخشی. س9، ش3، 30-19.
ریماز، رسول (1395). نقش آگاهی واج‌شناختی و انعطاف‌پذیری شناختی در پیش‌بینی میزان خواندن دانش‌آموزان با اختلال خواندن با واسطه‌گری حافظۀ فعال. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشکده علوم تربیتی و روان‌شناسی دانشگاه شهید مدنی آذربایجان.
شهبازی، ساناز، هادی کرامتی، هادی ‌هاشمی و منیژه کاوه (1398). «اثربخشی داستان‌گویی بر خلاقیت کلامی و آگاهی واج‌شناختی دانش‌آموزان نارساخوان». ناتوانی‌های یادگیری. س9، ش2، 57-36.
صادقی، عبدالرحمان (1396). اثربخشی آموزش آگاهی واج‌شناختی بر عملکرد خواندن و نگرش به خواندن دانش‌آموزان نارساخوان. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشکدۀ روان‌شناسی و علوم تربیتی پردیس علوم انسانی و اجتماعی دانشگاه یزد.
علی‌پور، احمد، طیبه کریمی‌ترکده، بهمن زندی و مهناز یزدانفر (1390). «تأثیر آموزش آگاهی واج‌شناختی بر توانایی آگاهی واجی، خواندن ناکلمه و سرعت خواندن پسران نارساخوان». فصلنامه کودکان استثنایی. س۱۱، ش۴، 352-343.
غفوری، فاطمه (1399). تأثیر برنامه توانبخشی شناختی پرمیس بر درست‌نویسی، واج‌شناسی و خواندن در کودکان نارساخوان. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. گروه روان‌شناسی و علوم تربیتی دانشگاه شهید بهشتی 
فارابی، مریم، محمدحسین بیاضی و سعید تیموری (1389). «تأثیر آموزش مهارت‌های آگاهی واج‌شناختی بر بهبود عملکرد خواندن دانش‌آموزان مشکوک به نارساخوانی». کودکان استثنایی. س۱۰، ش۴، 342-335.
فاطمی حقیقی، زهرا (1399). بررسی اثربخشی آموزش روش آگاهی واج‌شناختی بر کاهش خطاهای دیکته‌نویسی دانش‌آموزان پایۀ دوم ابتدایی شهرستان مرودشت. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. گروه روان‌شناسی مؤسسۀ آموزش عالی رحمان.
کرمی زرندی، زهرا (1395). اثربخشی آموزش آگاهی واج‌شناختی و نامیدن سریع خودکار بر توانایی خواندن و خودپندارۀ تحصیلی دانش‌آموزان دختر نارساخوان. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشکده روان‌شناسی و علوم تربیتی دانشگاه خوارزمی.
کرمی، جهانگیر، زینب عباسی، و علی زکی‌یی (1392). «تأثیر آموزش آگاهی واج‌شناختی بر سرعت، دقت و درک مطلب دانش‌آموزان نارساخوان». ناتوانی‌های یادگیری. س2، ش3 (پیاپی 6)، 53-38.
کریمی، بهروز، حمید علیزاده، و اسماعیل سلیمانی (1392). «تدوین برنامه و مقایسۀ اثربخشی سه شیوۀ آموزش مستقیم، آگاهی واج‌شناختی و ترکیبی بر درک مطلب خواندن دانش‌آموزان دبستانی دارای اختلال خواندن». ناتوانی‌های یادگیری. س3، ش1 (پیاپی 8)، 78-60.
کلانی، سارا، سیدمحسن اصغری نکاح، و علی غنایی چمن آباد (1394). «اثربخشی برنامۀ مبتنی بر بازی‌های نرم‌افزاری با رویکرد زبان‌شناختی بر دقت خواندن و درک مطلب دانش‌آموزان با اختلال خواندن». ناتوانی‌های یادگیری. س4، ش4 (پیاپی 15)، 84-66.
لدنی فرد، نعمت‌اله، ستاره شجاعی و قربان همتی علمدارلو (1396). «اثربخشی برنامۀ بازی‌های زبان‌شناختی بر عملکرد خواندن دانش‌آموزان پسر با نارساخوانی». روان‌شناسی افراد استثنایی. س7، ش25، 52-35.
مرادی، محمدرضا، سالار فرامرزی و  احمد عابدی (1393). «اثربخشی بازی‌های واجی بر عملکرد خواندن دانش‌آموزان پسر نارساخوان». دانش و پژوهش در روان‌شناسی کاربردی. س15، ش1 (پیاپی 55)، 51-44.
مردانی، نجمه و همکاران (1393). «بررسی مقایسه‌ای مهارت تشخیص قافیه در کودکان نارساخوان 9-7 ساله با کودکان طبیعی». علوم پیراپزشکی و توانبخشی مشهد. س3، ش1، 32-27.
مشکانی، محمد و همکاران (1396). «تأثیر تقویت آگاهی واجی بر بهبود خواندن و حرمت خود دانش‌آموزان مبتلا به نارساخوانی». سلامت روان کودک. س4، ش3، 118-107.
موسوی، امیرحسین (1388). تأثیر روش آموزش ترکیب واج‌ها در اصلاح نارساخوانی و نارسانویسی دانش‌آموزان پایۀ دوم و سوم ابتدایی شهرستان شهریار در سال تحصیلی 88-87. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشکده علوم تربیتی و روان‌شناسی دانشگاه علامه طباطبائی.
میکاییلی منیع، فرزانه و محمدتقی ‏فراهانی (1384). «بررسی مدل پردازش واج‌شناختی خواندن در دانش‌آموزان پسر عادی و نارساخوان دبستانی». کودکان استثنایی (پژوهش در حیطه کودکان استثنایی). س5، ش4 (پیاپی18)، 416-379.
میکاییلی منیع، فرزانه و محمدتقی ‏فراهانی (1385). «آیا مدل پردازش واج‌شناختی برای تبیین نارساخوانی در دانش‌آموزان دوزبانۀ عادی و نارساخوان دبستانی مناسب است؟». کودکان استثنایی (پژوهش در حیطه کودکان استثنایی). س6، ش3 (پیاپی21)، 768-735.
ناجی، الهام سادات، محسن شکوهی یکتا، و سعید حسن‌زاده (1398). «اثربخشی برنامۀ آموزشی حافظۀ فعال بر حافظۀ فعال واج‌شناختی و آگاهی واجی دانش‌آموزان نارساخوان: یک مطالعۀ نوروسایکولوژیک». عصب روان‌شناسی. س5، ش4 (پیاپی19)، 40-25.
نریمانی، محمد، رویا نوری و عباس ابوالقاسمی (1394). «مقایسۀ اثربخشی راهبردهای آگاهی واج‌شناختی و چندحسی فرنالد بر پیشرفت مهارت‌های خواندن و درک مطلب دانش‌آموزان نارساخوان». ناتوانی‌های یادگیری. س4، ش3 (پیاپی14)، 120-104.
نظری، محمدعلی و همکاران (1393). «اثربخشی آموزش نوروفیدبک بر عملکرد خواندن و آگاهی واج‌شناختی در دانش‌آموزان نارساخوان». پژوهش‌های نوین روان‌شناختی (روان‌شناسی دانشگاه تبریز). س9، ش35، 210-189.
هاشمی، تورج و همکاران (1398). «مقایسۀ اثربخشی بازتوانی شناختی متمرکز بر آگاهی واج‌شناختی و توانبخشی شناختی متمرکز بر حافظۀ فعال در بهبود نشانه‌های اختلال خواندن در دانش‌آموزان دورۀ ابتدایی». ناتوانی‌های یادگیری. س9، ش1، 156-137.