بررسی آماری کاربرد وزن‌های شعر عربی و فارسی

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسنده

دانشیار زبان و ادبیات عربی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

چکیده

یکی از مسائل پرچالش میان وزن شعر عربی و فارسی به‌ویژه در نزد عروض‌دانان معاصر فارسی، میزان شباهت و تفاوت دو نظام وزنی و در نتیجه میزان تأثیرپذیری وزن شعر فارسی از عربی بوده است. در این جستار به‌جای تکیه بر اصطلاحات مشترک میان علم عروض عربی و فارسی، از یک سو به ماهیت وزنی دو نظام وزنی توجه شده و از سوی دیگر میزان کاربرد وزن‌ها در عربی و فارسی (32 وزن نخست) مشخص شده است تا اهمیت و جایگاه هر وزن در دستگاه عروضی آن نظام معلوم شود و امکان مقایسۀ وزن‌ها براساس کاربرد آن‌ها در دو نظام وزنی مشخص شود. یافته‌های این مقاله که براساس روش تطبیقی انجام گرفته است، حاکی از آن است که در میان 10 وزن پرکاربرد عربی و فارسی، فقط وزنِ مبتنی بر تکرار فعولن، قرار دارد. همچنین 9 وزن پرکاربرد عربی، در میان 32 وزن نخست فارسی دیده نمی‌شوند. نتیجۀ دیگر اینکه در مقایسۀ وزن‌های شعر عربی و فارسی، استناد به نام‌های سنتی اوزان (مانند مضارع و مجتث) نتایج اشتباه در پی دارد. دستاورد دیگرِ این نوشته آن است که برای آموزش عروض عربی و فارسی در سطح مقدماتی و متوسط، 32 وزن نخست شعر عربی و فارسی و میزان کاربرد آن‌ها در اختیار عروض‌آموزان قرار گرفته است تا آموزش عروض در سطح مقدماتی و متوسط براساس میزان کاربرد این اوزان انجام شود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Statistical research of Arabic meters and Persian meters

نویسنده [English]

  • Ali Asghar Ghahramani Moghbel
Shahid Beheshti University
چکیده [English]

One of the controversial issues regarding the similarities and differences in the meter of Arabic and Persian poetry is related to the influence of the meter of Persian poetry on Arabic. In this article, attention has been paid to the metrical nature of these two metrical systems. The frequency of common meters in Arabic and Persian has been investigated in order to determine the importance and position of each meter in the prosody of that system. In this way, the possibility of comparing meters based on their frequency in two metrical systems is also known. The findings of this article, which is based on the comparative method, indicate that among the 10 commonly used meters of Arabic and Persian, there is only one common meter, and that meter is based on the repetition of the foot fa'ulon. Also, none of the 9 commonly used Arabic meters are among the first 32 Persian meters. Another result is that in comparing the meters of Arabic and Persian poetry, referring to the traditional names of meters (such as muzara and mujtath) leads to wrong results. Another achievement of this paper is that for the teaching of Arabic and Persian verse at the elementary and intermediate level, the first 32 meters of Arabic and Persian poetry and the extent of their use have been made available to be used in teaching prosody at the elementary and intermediate level based on the frequency of these meters.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Arabic prosody
  • Persian prosody
  • comparative prosody
  • Statistical research of meters
ابوالحسن العروضی، أحمد (1996). الجامع فی العروض والقوافی، تحقیق زهیر غازی زاهد وهلال ناجی. ط1، بیروت: دارالجیل.
اخوان ثالث، مهدی (1360). از این اوستا. تهران: مروارید.
أنیس، إبراهیم (1972). موسیقی الشعر. ط4، القاهرة: مکتبة الأنجلو المصریة.
پرهیزی، عبدالخالق (1381). عروض نوین فارسی. تهران: ققنوس.
الخطیب التبریزی، أبو زکریا (لا تا). الکافی فی العروض والقوافی. تحقیق الحسّانی حسن عبدالله، القاهرة: دار الکتاب العربی للطباعة والنشر.
خواجه نصیرالدین طوسی (1393). معیار الاشعار. مقدمه تصحیح و تعلیقات علی‌اصغر قهرمانی مقبل، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
السید، عبدالرحمن (لا تا). العروض والقافیة: دراسة ونقد. ط1، القاهرة: مطبعة قاصد خیر.
شمس قیس، شمس الدین محمّد قیس الرازى (1360). المعجم فى معاییر اشعار العجم. تصحیح محمّد بن عبد الوهّاب قزوینى و تصحیح مجدّد مدرّس رضوى، تهران: کتابفروشى زوّار.
شمیسا، سیروس (1375). فرهنگ عروضی. تهران: انتشارات فردوس.
فرزاد، مسعود (1349). «مجموعۀ اوزان شعری فارسی». مجلۀ خرد و کوشش. س2، دفتر چهارم، ش4، 651-584.
قهرمانی مقبل، علی‌اصغر (1397). «جدول طبقه‌بندی وزن‌های شعر فارسی و شیوۀ نام‌گذاری وزن‌ها». مجلۀ نامۀ فرهنگستان. دوره17، ش65، 34-5.
قندیل، إسعاد (1981). فنون الشعر الفارسی. ط2، بیروت: دار الاندلس.
معروف، یحیی (1378ش). العروض العربی البسیط. چ1، تهران: سمت.
الموسوعة الشعریة (2003). إصدار ثالث. أبوظبی: دائرة الثقافة والسیاحة.
ناتل خانلری، پرویز (1327). تحقیق انتقادی در عروض فارسی و چگونگی تحول اوزان غزل. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
نجفی، ابوالحسن (1359). «دربارۀ طبقه‌بندی وزن‌های شعر فارسی: بحث روش». مجلۀ آشنایی با دانش (دانشگاه آزاد ایران). ش7، 625-591.
نجفی، ابوالحسن (1394). دربارة طبقه‌بندی وزن‌های شعر فـارسی. تهران: انتشارات نیلوفر.
وحیدیان کامیار، تقی (1373). بررسی منشأ وزن شعر فارسی. تهران: مؤسسه چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی.
وحیدیان کامیار، تقی (1389). فرهنگ اوزان شعر فارسی. مشهد: انتشارات دانشگاه فردوسی.