جامعه در آینۀ زبان؛ بررسی سِیر خشونت، ادب، غم و شادی در جامعۀ فارسی‌زبان

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 دانش‌آموختۀ دکتری زبان‌شناسی، دانشگاه بوعلی‌سینا، همدان، ایران)

2 استاد گروه زبان‌شناسی، دانشگاه بوعلی‌سینا، همدان، ایران

3 دانش‌آموختۀ دکتری زبان‌شناسی، دانشگاه بوعلی‌سینا، همدان، ایران

چکیده

زبان پدیده‌ای اجتماعی است. آنچه در جامعه می‌گذرد، در زبان منعکس می‌شود. به همین دلیل، مطالعۀ اجتماعی زبان می‌تواند واقعیت‌هایی را در مورد جامعۀ زبانی نشان دهد. اگر جامعه‌ای خشن، بی‌ادب یا غمگین باشد، در زبان جلوه‌گر می‌شود. با این فرض، مقالۀ حاضر به بررسی سیر سه ویژگی اجتماعی خشونت، ادب، و غم و شادی و بازتاب آن در زبان فارسی در پنج دهۀ گذشته می‌پردازد. دو پرسش اصلی پژوهش این است: آیا جامعۀ فارسی‌زبان در پنج دهۀ گذشته خشن‌تر، بی‌ادب‌تر و غمگین‌تر شده است؟ آیا بین رخدادهای مهم سیاسی و اجتماعی و سیر این تغییرات رابطه‌ای وجود دارد؟ برای یافتن پاسخ این پرسش‌ها پیکره‌ای زبانی از پنج دهۀ گذشته تحلیل شد که شامل فیلم‌های سینمایی، روزنامه‌ها، داستان‌ها، سخنرانی‌های سیاست‌مداران و ترانه‌ها بود. پیکره به پنج دهه تقسیم شد که در هر دهه یک یا چند رخداد مهم سیاسی و اجتماعی در کشور روی داده است: دهۀ پنجاه (انقلاب)، دهۀ شصت (جنگ)، دهۀ هفتاد (سازندگی و اصلاحات)، دهۀ هشتاد (مهرورزی و مسائل انتخابات) و دهۀ نود (اعتدال و تحریم). در این پیکره به‌دنبال یافتن، تحلیل و تعیین فراوانی ابزار زبانی بوده‌ایم که ویژگی‌های مدّ نظر را نشان می‌دهد؛ مانند استعاره‌ها، صفات، صورت‌های خطاب، و دشواژه‌ها. این مطالعه نشان می‌دهد که به‌صورت کلّی جامعۀ فارسی‌زبان حداقل در دو دهۀ گذشته خشن‌تر، بی‌ادب‌تر و غمگین‌تر شده است. همچنین ارتباط مشخصی بین رخدادهای اصلی سیاسی-اجتماعی در هر دهه و میزان افزایش یا کاهش ویژگی‌های مذکور دیده می‌شود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Society in the mirror of language; a study of the rate of violence, politeness, sadness and happiness in the Persian-speaking community

نویسندگان [English]

  • Fariba Sabouri 1
  • Mohammad Rasekhmahand, 2
  • Elham Izadi 3
1 Linguistics Department, Faculty of Literature and humanities, Bu-Ali Sina University, Hamedan, Iran
2 Linguistics Department, Faculty of Literature and humanities, Bu-Ali Sina University, Hamedan, Iran
3 BuAli SIna University
چکیده [English]

Language is a social phenomenon. What happens in society is reflected in language. For this reason, the social study of language can reveal facts about the language community. If a society is violent, rude or sad, it manifests itself in language. With this assumption, the present paper examines the rate of the three social characteristics of violence, politeness, and sadness and happiness and its reflection in the Persian language in the last five decades. The two main questions of the research are: Has the Persian-speaking community become more violent, rude and sad in the last five decades? Is there a connection between important political and social events and the rate of these changes? To answer these questions, a corpus from the past five decades were analysed, including movies, newspapers, stories, speeches by politicians, and songs. The corpus was divided into five decades, in each decade one or more important political and social events took place in the country: the fifties (revolution), the sixties (war), the seventies (construction and reformations), the eighties (kindness and election issues), and the nineties (moderation and sanctions). In this corpus, we have sought to find, analyse and determine the frequency of language tools that show the desired characteristics such as metaphors, adjectives, forms of address, and taboo words. This study shows that generally the Persian-speaking community has become more violent, rude, and sad at least in the last two decades. There is also a clear relationship between the main socio-political events in each decade and the rate of increase or decrease of these characteristics.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Violence
  • politeness
  • sadness and happiness
  • conceptual metaphor
  • cognitive linguistics
ابراهیمی، محمود (۱۳۹۵). یه بلیط شانس [فیلم سینمایی].
ابراهیمی، نادر (۱۳۷۶). یک عاشقانۀ آرام. تهران: انتشارات روزبهان.
احمدزاده، حبیب (۱۳۹۱). شطرنج با ماشین قیامت. تهران: انتشارات سورۀ مهر.
افخمی، بهروز (۱۳۶۹). عروس [فیلم سینمایی].
افخمی، بهروز (۱۳۷۷). شوکران [فیلم سینمایی].
امینی، احمد (۱۳۷۹). چتری برای دو نفر [فیلم سینمایی].
آبیار، نرگس (۱۳۹۲). شیار ۱۴۳ [فیلم سینمایی] .
بنی‌اعتماد، رخشان (۱۳۷۳). روسری آبی [فیلم سینمایی].
بیضایی، بهرام (۱۳۵۱). رگبار [فیلم سینمایی].
پارسی‌پور، شهرنوش (۱۳۶۸). زنان بدون مردان. https://ketabnak.com/book/31
پزشکزاد، ایرج (۱۳۵۰). دایی جان ناپلئون. تهران: انتشارات صفی علیشاه.
پیرزاد، زویا (۱۳۹۷). چراغ ها را من خاموش می کنم. تهران: نشر مرکز.
تبریزی، کمال (۱۳۸۳). یک تکه نان [فیلم سینمایی].
تقوایی، ناصر (۱۳۶۵). ناخدا خورشید [فیلم سینمایی].
جعفری، فرهاد (۱۳۸۸). کافه پیانو. تهران: نشر چشمه.
حاتمی، علی (۱۳۵۶). سوته‌دلان [فیلم سینمایی].
حاتمی، علی (۱۳۶۸). مادر [فیلم سینمایی].
حاتمی‌کیا، ابراهیم (۱۳۷۱). از کرخه تا راین [فیلم سینمایی].
حاتمی‌کیا، ابراهیم (۱۳۸۱). ارتفاع پست [فیلم سینمایی].
حاتمی‌کیا، ابراهیم (۱۳۸۳). به رنگ ارغوان [فیلم سینمایی].
حاج‌سید‌جوادی، فتانه. (۱۳۷۴). بامداد خمار. تهران: نشر البرز.
حسینی، زهرا (۱۳۹۶). دا. تهران: انتشارات سوره مهر.
دبیرمقدم، محمد (۱۳۸۳). زبان‌شناسی نظری: پیدایش و تکوین دستور زایشی. ویراست دوم، تهران: سمت.
درویش، احمدرضا (۱۳۸۲). دوئل [فیلم سینمایی].
دولت آبادی، محمود (۱۳۵۸). جای خالی سلوچ. تهران، نشر چشمه.
راسخ‌مهند، محمد (1393). درآمدی بر زبان‌شناسی شناختی: نظریه‌ها و مفاهیم. ویراست دوم، تهران: سمت.
شجاعی، مهدی (۱۳۹۶). کشتی پهلوگرفته. تهران: انتشارات نیستان.
شجاعی، مهدی (۱۳۹۷). آفتاب در حجاب. تهران: نیستان.
صفوی، کوروش (1383). درآمدی بر معنی‌شناسی. چاپ دوم. تهران: پژوهشگاه فرهنگ و هنر اسلامی.
ضرابی‌زاده، بهناز (۱۳۹۷). دختر شینا. تهران: انتشارات سوره مهر.
علوی، بزرگ (۱۳۵۷). چشم‌هایش. تهران،:انتشارات نگاه.
عیاری، کیانوش (۱۳۶۶). آن سوی آتش [فیلم سینمایی].
غلامی، احمد (۱۳۹۳). آدم‌ها. تهران: نشر ثالث.
فرهادی، اصغر (۱۳۸۷). دربارۀ الی [فیلم سینمایی].
فرهادی، اصغر (۱۳۸۹). جدایی نادر از سیمین [فیلم سینمایی].
فرهادی، اصغر (۱۳۹۴). فروشنده [فیلم سینمایی].
فصیح، اسماعیل (۱۳۹۶). زمستان ۶۲. تهران: انتشارات ذهن آویز.
قاسمی، رضا (۱۳۹۸). همنوایی شبانه ارکستر چوب‌ها. تهران: انتشارات نیلوفر.
کاهانی، عبدالرضا (۱۳۹۳). استراحت مطلق [فیلم سینمایی].
کرمیار، صادق (۱۳۹۸). نامیرا. تهران: نیستان.
کریم‌پور، حسن. (۱۳۷۸). باغ مارشال. تهران: انتشارات اوحدی.
کیارستمی، عباس (۱۳۶۵). خانه دوست کجاست [فیلم سینمایی].
کیایی، مصطفی (۱۳۹۴). بارکد [فیلم سینمایی].
کیمیایی، مسعود (۱۳۵۳). گوزن‌ها [فیلم سینمایی].
کیمیایی، مسعود (۱۳۷۸). اعتراض [فیلم سینمایی].
گله، فریدون (۱۳۵۴). کندو [فیلم سینمایی].
لطیفی، محمدحسین (۱۳۷۸). عینک دودی [فیلم سینمایی].
محمود، احمد (۱۳۵۳). همسایه‌ها. تهران، موسسه انتشارات امیرکبیر.
محمود، احمد (۱۳۶۱). زمین سوخته. تهران: انتشارات معین.
مرادی کرمانی، هوشنگ (۱۳۹۳). ته خیار. تهران: معین.
مستور، مصطفی (۱۳۷۹). روی ماه خداوند را ببوس. تهران: نشر مرکز.
معروفی، عباس (۱۳۸۰). سمفونی مردگان. تهران: نشر ققنوس.
مقدم، سامان (۱۳۹۳). نهنگ عنبر [فیلم سینمایی].
مهرجویی، داریوش (۱۳۵۷). دایرۀ مینا [فیلم سینمایی].
مهرجویی، داریوش (۱۳۶۸). هامون [فیلم سینمایی].
مهرجویی، داریوش (۱۳۷۵). لیلا [فیلم سینمایی].
نادری، امیر (۱۳۵۲). تنگنا [فیلم سینمایی].
نغزگوی کهن، مهرداد، داوری، شادی (1393). فرهنگ توصیفی زبان‌شناسی تاریخی. تهران: علمی.
یوسف‌زاده، احمد (۱۳۹۳). آن بیست و سه نفر. تهران: انتشارات سوره مهر.