زبان و زبان‌شناسی

بررسی ساختاری-معناییِ فعل‌های پیچیده در زبان فارسی (1)

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسنده

چکیده

در این بخش از بررسی ساختاری ـ معنایی فعل‌های پیچیده، نخست مفهوم واژگان و عناصر واژگانی و نیز شفافیت را نسبتاً به‌تفصیل شرح داده‌ایم. سپس مرادمان از فعل پیشوندی را روشن ساخته‌ایم و تفاوت‌های آن را با فعل مرکب برشمرده‌ایم. در مرحلۀ بعد با برشمردن پیشوندهای فعلی، نقش معنایی آنها را در فعل پیشوندی بررسی کرده‌ایم و مشتق‌هایی را که از افعال پیشوندی حاصل می‌آید (مانند اسم عمل: بازداشت؛ صفت فاعلی: فراگیر؛ اسم فاعل: بازرس) همراه با تعریف هریک از مشتقات ذکر کرده‌ایم. آنگاه به دسته‌بندی فعل‌های پیشوندی، برحسب پیشوندی که در آنها به‌کار رفته است پرداخته‌ایم و هر فعل را به‌تفصیل ازنظر ساختار معنایی بررسی کرده‌ایم. پیشوندهایی که در این شماره محل بررسی بوده‎اند عبارت‌اند از: اندر-، بازـ، بر-، درـ و فرا -. بدیهی است که بررسی بقیۀ فعل‌های پیشوندی و نیز دیگر افعال پیچیده در مقاله‌های بعد خواهد آمد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

قواعد ساختاری-معناییِ فعلهای پیچیده در زبان فارسی (1)

نویسنده [English]

  • Ala'eddin Tabatabayee

چکیده [English]

در این بخش از بررسی ساختاری ــ معنایی فعلهای پیچیده، نخست مفهوم واژگان و عناصر واژگانی ونیز شفافیت را نسبتا به تفصیل شرح دادهایم. سپس مرادمان از فعل پیشوندی را روشن ساختهایم و تفاوتهای آن را با فعل مرکب برشمردهایم . در مرحلۀ بعد با برشمردن پیشوندهای فعلی، نقش معنایی آنها را در فعل پیشوندی بررسی کردهایم و مشتقهایی را که از افعال پیشوندی حاصل میآید (مانند اسم عمل: بازداشت؛ صفت فاعلی: فراگیر؛ اسم فاعل: بازرس) همراه با تعریف هر یک از مشتقات ذکر کردهایم. آنگاه به دستهبندی فعلهای پیشوندی، برحسب پیشوندی که در آنها به کار رفته است پرداختهایم و هر فعل را به تفصیل از نظر ساختار معنایی بررسی کردهایم. پیشوندهایی که در این شماره محل بررسی بودهاند عبارتاند از: اندرــ ، بازــ ، برــ ، درــ ، فراــ. بدیهی است که بررسی بقیه فعلهای پیشوندی و نیز دیگر افعال پیچیده در مقاله های بعد خواهد آمد.

کلیدواژه‌ها [English]

  • فعل پیچیده
  • روابط دستوری ــ معنایی
  • فعلهای پیشوندی
دبیرمقدم، محمد (1392). رده‌شناسی زبان‌های ایرانی. تهران: سمت.
دبیرمقدم، محمد (1384). «فعل مرکب در زبان فارسی». پژوهش‌های زبان‌شناختی فارسی (مجموعه مقالات). تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
راسخ مهند، محمد (1398). «از پیش‌فعل به حرف اضافه». جشن‌نامۀ استاد سید مصطفی عاصی. به‌کوشش امید طبیب‌زاده و آزیتا افراشی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
راسخ مهند، محمد (1396). «آیا زبان فارسی در حال تغییر رده است؟». جشن‌نامۀ دکتر محمد دبیرمقدم. به‌کوشش محمدرضا رضوی و مرضیه صناعتی. تهران: کتاب بهار.
کریمی دوستان، غلامحسین و مهدیه اسحاقی (1400). «زایایی فعل‌های سبک در زبان فارسی». پژوهش‌های زبانی (مجلۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران). س12، ش2، 1-28.
ناتل خانلری، پرویز (1382). دستور تاریخی زبان فارسی. به‌کوشش عفت مستشارنیا، تهران: انتشارات توس.
صادقی، علی‌اشرف (1370). شیوه‌ها و امکانات واژه‌سازی در زبان فارسی معاصر. نشر دانش. شمارۀ خرداد و تیر 1370، تهران: نشر دانشگاهی.
طاهری، حمید (1386). «بررسی تحلیلی و تاریخی فعل‎های پیشوندی در زبان فارسی». نثرپژوهی ادب فارسی (ادب و زبان) (نشریه دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شهید باهنر کرمان). ش21، پیاپی18، 113-135.
طباطبایی، علاالدین (1395). فرهنگ توصیفی دستور زبان فارسی. تهران: فرهنگ معاصر.
طبیب‌زاده، امید (1391). دستور زبان فارسی. تهران: نشر مرکز.
نغزگوی کهن، مهرداد (1395). «چگونگی شناسایی موارد بروز دستوری‌شدگی». زبان فارسی در گذر زمان (مجموعۀ مقالات). تهران: کتاب بهار.
Aronoff, M. & K. Fudeman (2011). What is Morphology. Wiley-Blackwwell.
Bauer, L. (2004). A Glossary of Morpholog. Edinburgh University Press.
Haspelmath, M. & A. D. Sims (2010). Understanding Morphology. HODDER EDUCATION.
Hill, J. H. (1990). “Language, culture and world-view”. Linguistics: The Cambridge Survey. Cambridge University Press.
Radford, A. (1989). Transformational Grammar. Cambridge University Press.
Selkirk, E. O. (1982). The Syntax of Words. Cambridge Mass: MIT Press.
زبان و زبان‌شناسی
دوره 17، شماره 33 - شماره پیاپی 33
تیر 1400
صفحه 289-313