زبان و زبان‌شناسی

نمود در زبان فارسی از منظر دستور گفتمان نقش‌گرا

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 پژوهشکدة زبان‌شناسی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

2 دانشگاه علامه طباطبایی

3 پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

چکیده

نمود از دیرباز در حوزه‌های مختلف علم ازجمله فلسفه، منطق، ادبیات و تدوین دستور و زبان‌شناسی موردتوجه و مطالعه بوده است. این مفهوم از ابتدای دستورنویسی برای زبان فارسی مورد توجه قرار نداشته است، باوجوداین، از مهم‌ترین خلط مبحث‌هایی که در این زمینه صورت گرفته است تمایز قائل نشدن بین زمان دستوری و نمود در بسیاری از این آثار (دستور سخن، دستور پنج استاد و ...) است. در این جستار با بهره‌گیری از مفاهیم و مفروضات موجود در دستور گفتمان نقش‌گرا (Hengeveld and Mackenzie, 2009) مقولة نمود در زبان فارسی با استفاده از شیوه‌ای توصیفی - تحلیلی بررسی می‌شود و تلاش می‌شود تا ابعاد جدیدی از رفتار زبان فارسی در ارتباط با این مقوله دستوری بحث شود. در این دستور که اساساً نظریه‌ای رده‌شناختی برای ساختار زبان است با معرفی ساختار چند‌لایة فرمول‌بندی و رمزگذاری، امکان مقایسه‌های قابل‌اتکاتری از نظام‌های زبانی فراهم می‌شود. نتایج نشان می‌دهد که در زبان فارسی در یک سطح نمود کمّی (شامل عادت، تکرری، تک‌وقوعی، بسامدی) و در سطح دیگر کیفی (تام و ناقص و مرحله‌ای) از یکدیگر متمایز می‌شوند. نمود‌های تام-ناقص و مرحله‌ای، به سازوکار درونی وضعیت مربوط هستند؛ این نمود‌ها در مقابل مفهوم نمود کمی قرار می‌گیرند که بسامد رخداد یک وضعیت را مشخص می‌کنند. نتایج بررسی‌ها نشان می‌دهد که در زبان فارسی عملگر اختصاصی برای نشان‌گذاری نمود کمی وجود ندارد و غالباً از واحدهای واژگانی و عبارت‌های قیدی برای این نوع نمودنمایی استفاده می‌شود. درحالی‌که در میان نمود‌های کیفی به‌جز در مورد نمود مرحله‌ای ممتد، تمامی موارد دارای ابزار دستوری ویژه‌ای برای نشان‌گذاری نمود هستند. به‌طورکلی، در چارچوب دستور گفتمان نقش‌گرا می‌توان توصیف جامعی از تمایز‌های نمودی و شیوه‌های مختلف نمودنمایی و سازماندهی آن‌ها در زبان فارسی ارائه کرد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Aspect in Persian based on Functional Discourse Grammar

نویسندگان [English]

  • Mohammad Aref Amiri 1
  • Mohammad Dabirmoghaddam 2
  • Atoosa Rostambeik Tafreshi 3
  • Mostafa Assi 3

1 Linguistics Department, Institute for Humanities and Cultural Studies

2

3 Institute for Humanities and Cultural Studies

چکیده [English]

Aspect has always been one of the interesting subjects for many studies in different scientific fields. This notion is neglected and sometimes confused with other grammatical categories such as tense and mood in the early works on Persian language. Using a descriptive-analytical method, in this study, Aspect in Persian is investigated thoroughly, based on the theoretical assumptions of Functional Discourse Grammar (FDG) (Hengeveld and Mackenzie, 2008). FDG, with its typological basis, and multilayered mode of description of formulation and encoding operations will permit more reliable comparisons of language systems. The results of the present study show that in Persian there are some distinctions between quantitative and qualitative aspects which belong to two different layers inside the representational level. The qualitative aspects which deal with the frequency of occurrence of an event have no operator in Persian and their notion is mainly conveyed by using quantifiers in the modifier slot of an SOA layer. On the other hand, for different types of qualitative aspects (phasal distinctions and perfective-imperfective) except for the continuative/durative aspect, there are specific operators in the Configurational Property layer. This paper shows how these facts can be accounted for within the Functional Discourse Grammar approach to analyzing Aspect in Persian language in order to propose a uniform description of the ways of representing aspectual notions.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Persian
  • Functional Discourse Grammar (FDG)
  • aspect
  • States-of-Affairs (SOA)
  • Configurational Property
ابوالحسنی چیمه، زهرا (۱۳۸۳). «افعال نمودی». مجموعه مقالات دانشگاه علامه طباطبایی، ش۱۸۶، 32-25.
امین‌مدنی، صادق (۱۳۶۳). دستور توصیفی زبان فارسی. تهران: هفده شهریور.
انتخاب. (5 شهریور 1400). مددی: با جعفر سلمانی ۹۰ درصد راه را رفته ایم / اسماعیلی و مطهری در لیست تمدیدی ها نیستند؛ احتمال جدایی آنها هست / توان پرداخت رقم پیشنهادی ریگی را نداریم. https://www.entekhab.ir/fa/news/634718
انوشه، مزدک (۱۳۹۷). «نمود دستوری در ساخت فعل‌های پیاپی در زبان فارسی: رویکردی کمینه‌گرا». پژوهش‌های زبان‌شناسی. س11، ش1، ۷۳-۹۱.
برترین‌ها. (۲شهریور۱۳۹۴). مرتب باشگاه می‌روید اما وزن کم نکرده‌اید؟. https://www.bartarinha.ir/fa/news/236432/
پایگاه خبری تحلیلی فردا. (۱۴فروردین۱۳۹۷). دلیل کم‌کاری بازیگر «قصه‌های مجید» از زبان خودش. https://www.fardanews.com/fa/tiny/news-797614
خبرآنلاین. (12شهریور1399). سارا سندرز: "اون" به من چشمک زد، ترامپ گفت فداکاری کن!. https://www.khabaronline.ir/news/1428178/
خبرگزاری ایرنا. (۳۱تیر۱۴۰۰). اوقات فراغت در کُما. www.irna.ir/news/84407391/
خبرگزاری ایسنا. (۱۰تیر۱۴۰۰). پای دکتر مصدق به فوتبال کشیده ‌شد. https://www.isna.ir/news/1400041007108/
خبرگزاری ایسنا. (۱۲تیر۱۴۰۰). از زندگی باخ چه نمی دانید؟. https://www.isna.ir/news/1400041208252
خبرگزاری ایسنا. (27مرداد1400). یادواره شهید امر به معروف فارس برگزار شد. https://www.isna.ir/news/1400052719408
خبرگزاری ایسنا. (۵تیر۱۴۰۰). حسن یزدانی: چند بار گله کردم اما فایده‌ای نداشت. https://www.isna.ir/news/1400040503480/
خبرگزاری ایسنا. (5شهریور1400). آقازاده‌ای که از شاهزاده‌ها بدش می‌آمد. https://www.isna.ir/news/1400060403158
خبرگزاری ایسنا. (۷فروردین۱۴۰۱). مراسم ترحیم روحانی مردمی «حجت‌الاسلام شفیعی» برگزار شد. https://www.isna.ir/news/1401010702997/
خبرگزاری ایسنا.(۳۰تیر۱۴۰۰). سفرنامه مکه مکرمه. https://www.isna.ir/news/1400043021952
خبرگزاری ایلنا. (۲۷تیر۱۴۰۰). ترک اعتیاد تریاک چند روز طول می کشد؟. https://www.ilna.news/fa/tiny/news-1105945
خبرگزاری ایلنا. (۲۸تیر۱۴۰۰). دو متهم به قتل شلیک را گردن یکدیگر انداختند. https://www.ilna.news/fa/tiny/news-1106107
خبرگزاری ایمنا. (25مهر1400). بارگیری ابرنفتکش ایرانی با دومیلیون بشکه نفت خام ونزوئلا. https://www.imna.ir/news/529277/
خبرگزاری برنا. (۱۹آبان۱۴۰۰). این ۱۰ داروی گیاهی سرماخوردگی را درمان می‌کنند. https://www.borna.news/fa/tiny/news-1258811
خبرگزاری تسنیم. (۲۱تیر1400). حکایت‌هایی از «برخوردهای حساب‌شده شهدا با زنان بی‌حجاب». https://www.tasnimnews.com/fa/news/1400/04/21/2536957/
خبرگزاری تسنیم. (۲۱فروردین۱۳۹۶). سه روایت یک نویسنده از شهید آوینی. https://www.tasnimnews.com/fa/news/1396/01/21/1375534
خبرگزاری تسنیم. (۲۵تیر۱۴۰۰). نکونام: با دست خالی پیش می‌رویم و کار سختی برای قهرمانی داریم/ می‌توانستیم در ۹۰ دقیقه سپاهان را ببریم. https://www.tasnimnews.com/fa/news/1400/04/25/2538775
خبرگزاری دانشجو .(۱۶بهمن۱۳۹۹). مهرداد میناوند خطاب به علی انصاریان در ویژه برنامه دربی؛ حالم بده! می‌خواهم بیفتم+فیلم. snn.ir/003oln
خبرگزاری دانشجو.(18دی1400). دختری که در مراسم عقد، 3 بار «بله» گفت +عکس. https://snn.ir/fa/news/988535/
خبرگزاری صداوسیما. (25تیر1400). قوه قضائیه در دو سال اخیر به اندازه ۱۰ سال پیشرفت کرد. https://www.iribnews.ir/fa/news/3166604
خبرگزاری مهر. (2آبان1399). ثبت خاطراتی از محمدرضا شجریان. https://www.isna.ir/news/99080200639/
خبرگزاری مهر. (31مرداد1394). ناگفته‌های سردار احمدی‌مقدم فرمانده سابق نیروی انتظامی. https://www.mehrnews.com/news/2890707
داوری، شادی (۱۳۹۳). «نمود دستوری و تصویرگونگی در زبان فارسی». ادب پژوهی. س8، ش28، 131-153.
دبیرمقدم، محمد (۱۳۸۴). «مجهول در زبان فارسی». پژوهش‌های زبان‌شناختی فارسی. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
درزی، علی و سمیرا جعفری (۱۳۹۸). «بررسی مقوله های نمود و زمانِ فارسی در قالب هندسة مشخصه ها». پژوهش‌های زبان‌شناسی. س11، ش2، 97-118.
دستلان، مرتضی (۱۳۹۳). تحلیل زمان دستوری، وجه و نمود در زبان فارسی براساس زبان‌شناسی شناختی. رساله دکتری رشته زبان‌شناسی همگانی، دانشگاه پیام‌نور.
دنیای اقتصاد. (۱۹اردیبهشت۱۴۰۰). سکانس‌های عجیب یک زندگی. https://donya-e-eqtesad.com/fa/tiny/news-3762705
رضایی، والی (۱۳۹۱). «نمود استمراری در زبان فارسی معاصر». فنون ادبی. ش4، ش1، 79-92.
ساعت 24. (28مرداد1400) . زورگیری 2 زن جوان با چاقو از پسر 31 ساله / گفتگو با آنیتا و یاسمن. https://www.saat24.news/news/559368/
شهرآرانیوز. (۱۱مرداد۱۴۰۰). وحید مرادی کیست؟ | ماجرای قتل او در زندان + ناگفته‌های همسر وحید مرادی. https://shahraranews.ir/fa/news/76270/
شهرآرانیوز. (۱۹تیر۱۴۰۰). گپ و گفت با کوهنورد محله مطهری. https://shahraranews.ir/fa/news/73686/
شهرآرانیوز. (۹مهر۱۳۹۹). لیلا حاتمی در ۴۸ سالگی، تحفه‌ای گران‌قدر برای سینمای ایران. https://shahraranews.ir/fa/news/45146
عصر ایران. (۱۸اردیبهشت۱۳۹۸). نخبه های فقیر/ ادامه تحصیل ما فقط برای خوابگاه متاهلی است. https://www.asriran.com/fa/news/666896
عصر ایران. (۲۶خرداد۱۳۹۹). داستان کودکانه جدید/ قصه بزغاله خجالتی. https://www.asriran.com/fa/news/765939
میرزایی، آزاده (۱۳۹۳). «فعل های چندپاره زبان فارسی». علم زبان. س2، ش2، 53-7053.
ناتل خانلری، پرویز (۱۳۶۶). تاریخ زبان فارسی. تهران: فرهنگ نشر نو.
نغزگوی کهن، مهرداد (۱۳۸۹). «افعال معین و نمایش نمود در زبان فارسی». ادب پژوهی. ش ۱۴، 93-110.
ورزش سه. (26مرداد1400). راز سلفی‌های عجیب جراردراز سلفی های عجیب جرارد پیکه فاش شد. https://www.varzesh3.com/news/1774473/
همشهری. (۱۶مرداد۱۳۹۸). متهم دادگاه پتروشیمی: قبول دارم در بازار آزاد فروختم اما نه اینقدر. https://www.hamshahrionline.ir/news/450908
همشهری. (6مهر1399).  موافق رئیس جمهور نظامی هستم |‌ قالیباف اصولگرا نیست | اصولگرایی که تندتر از رهبری می رود به هیچ دردی نمی‌خورد. https://www.hamshahrionline.ir/news/552193/
 
Asher, R. E., & J. M. Y. Simpson (eds.) (1994). The Encyclopedia of Language and Linguistic. Oxford: Pergamon Press.
Bhat, D. S. (1999). The Prominence of Tense, Aspect and Mood (Vol. 49). John Benjamins Publishing.
Binnick, R. I. (2005). “The markers of habitual aspect in English”. Journal of English Linguistics. 33(4), 339-369.
Binnick, R. I. (2006). “Used to and habitual aspect in English”. Style. 40(1-2), 33-45.
Bohnemeyer, Y. (1998). Time Relations in Discourse: Evidence from a Comparative Approach to Yukatek Maya (Doctoral dissertation, Ph. D., doctoral dissertation, Katholieke Universteit Brabant).
Boland, A. (2005). “A new view on the semantics and pragmatics of operators of aspect, tense and quantification”. Morphosyntactic Expression in Functional Grammar. Berlin: Mouton de Gruyter. 317-50.
Boland, A. (2006). Aspect, Tense and Modality: Theory, Typology, Acquisition. Netherlands Graduate School of Linguistics.
Bybee, J. L., R. D. Perkins, & W. Pagliuca (1994). The Evolution of Grammar: Tense, Aspect, and Modality in the Languages of the World (Vol. 196). Chicago: University of Chicago Press.
Comrie, B. (1976). Aspect: An Introduction to the Study of Verbal Aspect and Related Problems. Cambridge university press.
Crystal, D. (1992). Introducing Linguistics. London: Penguin English.
Dik, S. C. (1997). The Theory of Functional Grammar: The Structure of the Clause. (Functional Grammar Series 20). 2nd revised edition. Edited by Kees Hengeveld. Berlin and New York, NY: Mouton de Gruyter.
Gómez Soliño, J. S. (1995). “Texto y Contexto en la Teoría de la Gramática Funcional”. Revista de lenguas para fines específicos. 2, 199-216.
Heine, B. (1993). Auxiliaries: Cognitive Forces and Grammaticalization. Oxford University Press.
Hengeveld, K. (1989). “Layers and operators in Functional Grammar”. Crucial Readings in Functional Grammar. FGS, 26, 1-41.
Hengeveld, K. (1992). Non-Verbal Predication: Theory, Typology, Diachrony (Functional Grammar Series 15). Berlin and New York, NY: Mouton de Gruyter.
Hengeveld, K. (1996). The internal structure of adverbial clauses. Functional Grammar Series, 119-148.
Hengeveld, K., & H. Olbertz (2018). “Systems of TMA and related categories in Functional Discourse Grammar: A brief overview”. Open Linguistics. 4(1), 323-327.
Hengeveld, K., & J. L. Mackenzie (2008). Functional Discourse Grammar: A Typologically-based Theory of Language Structure. Oxford: Oxford University Press.
Hengeveld, K., & J. L. Mackenzie (2009). “Functional discourse grammar”. The Oxford Handbook of Linguistic Analysis. B. Heine, H. Narrog (eds.), Oxford: Oxford University Press.
Hengeveld, K., C. Clarke, & L. Kemp (2021). “A layered approach to (past) habituality in English”. Linguistics in Amsterdam, 14, 65-80.
Keizer, E. (2015). A Functional Discourse Grammar for English. Oxford University Press.
Khomeijani Farahani, A. A. (1990). A Syntactic and Semantic Study of the Tense and Aspect System of Modern Persian (Doctoral dissertation, University of Leeds).
Lambton, A. K. S. (1960). Persian Grammar. Student's ed. London, England: Cambridge University Pres.
Mackenzie, J. L. (2004), “Entity concepts”. Morphology: A Handbook on Inflection and Word Formation. G. Booij, C. Lehmann, J. Mugdan, & S. Skopeteas (eds.), Vol. 2. Berlin: Mouton de Gruyter, 973–82.
Mahootian, S., & L. Gebhardt (1997). Persian. Taylor & Francis Routledge.
Marashi, M. (1972). “Modals and auxiliaries in Persian”. Orbis. 21(2), 417-428.
Shopen, T. (Ed.). (1985). Language Typology and Syntactic Description: Volume 3 (Vol. 3). Cambridge University Press.
Smith, C. S. (1991). The Parameter of Aspect (Vol. 43). Springer Science & Business Media.
Windfuhr, G. L. (1979). Persian Grammar: History and State of its Study. Paris & New York: Mouton.
Windfuhr, G. L. (1987). “Persian”. The World's Major Languages. B. Comrie (ed.), London & Sydney: Croom Helm, 523-546.
 
زبان و زبان‌شناسی
دوره 17، شماره 33 - شماره پیاپی 33
تیر 1400
صفحه 195-240