نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

• سعیده قندی ¹
• سحر بهرامی خورشید ²
• سید مصطفی عاصی ³
• حیات عامری ⁴

¹ دانشجوی دکتری زبان شناسی، دانشگاه تربیت مدرس

² دانشیار گروه زبان شناسی، دانشگاه تربیت مدرس

³ استاد گروه زبان شناسی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

⁴ دانشیار گروه زبان‌شناسی، دانشگاه تربیت مدرس

چکیده

وندواره اصطلاحی است که برخی دستورپژوهان برای اشاره به عنصری به کار می‌برند که از برخی جنبه‌ها شبیه یک تکواژ آزاد است و از برخی جنبه‌ها شبیه به وند. در زبان فارسی، سازه‌‌هایی را که در مقام جزء آغازی یا پایانی برخی واژه‌های مرکب به کار می‌‌روند که معنای آنها در ترکیب با معنای‌شان در مقام واژ‌ه‌ای مستقل، اندکی تفاوت دارد و کلیت یافته را می‌توان وندواره به شمار آورد. پژوهش حاضر از منظر انگارۀ صرف ساخت به تحلیل الگوهای واژه‌سازی ساخت‌های مرکب دوجزئی فاقد پایۀ فعلی درون‌مرکز در زبان فارسی می‌پردازد که یکی از سازه‌های این ساخت‌‌ها وندواره‌ای بوده و یکی از حیوان‌واژه‌های«خر»، «سگ» و «شیر» است. روش این پژوهش توصیفی‌تحلیلی بوده و داده‌های آن از پایگاه داده‌های زبان فارسی، شبکۀ هستان‌شناسی فارس‌نت، پیکرۀ بی‌جن‌خان، فرهنگ زانسو، فرهنگ سخن، پیکرۀ وب و وبگاه ویکی‌پدیای فارسی گردآوری شده‌اند. سپس، واژه‌های مستخرج در فرهنگ بزرگ سخن (انوری، 1381) مورد بررسی قرار گرفته و مواردی که با برچسب منسوخ و یا قدیمی مشخص شده بودند، کنار گذاشته شدند. بوی (۲۰۰۲) جریان تدریجی بودن روند شکل‌گیری وندواره‌ها و تبدیل آنها به وند را در پیوستار دستوری‌‌شدگی از جزء آزاد واژگانی تا وند دستوری مورد بررسی قرار می‌دهد و اشاره می‌کند زمان تبدیل یک جزء آزاد واژگانی به یک وند کاملاًدستوری مشخص نیست. یافته‌های پژوهش گویای آن است که اسم‌های «خر»، «شیر» و «سگ» در برخی از ساخت‌های مرکب دوجزئی درون‌مرکز بدون پایۀ فعلی، نه در معنای اصلی خود، بلکه در هیئت وندواره با یک معنای دستوری عام و قابل پیش‌بینی مورد استفاده قرار می‌گیرند. همچنین، یک طرحوارۀ ساختی ناظر بر ساخت هرکدام از این ترکیب‌ها بوده و معنای اجزای ساخت و رابطه آنها، دانش دانش‌نامه‌ای، بافت و همچنین استعاره، نقش بسزایی در تعیین معنای این صفت‌های مرکب دارند.

کلیدواژه‌ها

• ترکیب
• وندواره
• صرف ساخت
• صفت مرکب
• اسم مرکب

عنوان مقاله [English]

A Constructionist Account on Affixoids in Endocentric Persian Compounds: A Case Study of Animal Words

نویسندگان [English]

• Saeideh Ghandi ¹
• Sahar Bahrami-Khorshid ²
• Mostafa Assi ³
• Hayat Ameri ⁴

¹ PhD Candidate/ Department of Linguistics/ Tarbiat Modares University

² Assistant Professor/Linguistics Department/Tarbiat Modares University

³ Professor of Linguistics/Department of Linguistics/Institute for Humanities and Cultural Studies

⁴ Associate Professor/ Department of Linguistics/ TMU

چکیده [English]

Affixoids are words that exhibit an affix-like behaviour. In the Persian language, some constituents that are used at the beginning or end of some compound words, are affixoids. The main purpose of this research is to study the Persian endocentric nonverbal Compound constructions which have an affixoid constituent within the framework of Construction Morphology (CM). The data analyzed in this study has been gathered from six sources: Reverse Dictionary (Zansu) (Keshani, 1993), Persian Linguistic Database (PLDB), FarsNet, Farhang-e Bozorg-e Sokhan (Anvari, 2002), Google and Persian Wikipedia. After gathering the data, obsolete and old items have been excluded. The findings of the research show that the animal words (xar) “doncky” , (shir) “lion” and (sag) “dog” are affixoids in some of the endocentric nonverbal Persian compounds with a wholistic and predictable meaning. Also, there is a constructional schema for each of these compounds, in which the meaning of each components and their relationship, encyclopedic knowledge, context, as well as metaphor, play a significant role in determining the meaning of these compounds.

کلیدواژه‌ها [English]

• Compounding
• affixoid
• Construction Morphology
• Compounds adjective
• Compound adjective