نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسنده

• شادی داوری

دانش آموخته دکتری زبان‌شناسی، مدرس دانشگاه علوم پزشکی تهران

چکیده

پیوند بندهای هم‌پایه در زبان‌های دنیا از رهگذر سازوکارهای مختلفی تحقق می‌یابد. به‌رغم آنکه بندهای مذکور گاهی فقط به‌لحاظ معنا و کاربردشناسی به یکدیگر ارتباط می‌یابد، اما در غالب موارد، این کلمات ربط میان بندی هستند که ارتباط میان بندها را برقرار می‌کنند. به‌لحاظ رده‌شناسی و در میان زبان‌های دنیا، کلمات ربط، انواع مختلفی دارند که براساس رابطۀ معنایی میان دو بند ازسوی زبانوران به خدمت گرفته می‌شوند. از آن جمله می‌توان به کلمات ربط اتصالی، انفصالی، علّی، شرطی و تقابلی اشاره کرد. مجموعۀ این انواع در زبان‌های دنیا، نظام حروف ربط را تشکیل می‌دهند. در این مختصر برآنیم تا نظام حروف ربط را در متن «تاریخ بلعمی» معرفی کنیم و تفاوت‌های صوری و نقشی این ساخت‌های زبانی را در مقایسه با فارسی نو امروز نشان دهیم. «تاریخ بلعمی» از آثار فاخر ادب فارسی در قرن چهارم هجری و درواقع، ترجمۀ فارسی کتاب «تاریخ طبری» است. مطالعۀ نظام حروف ربط در «تاریخ بلعمی» نشان می‌دهد نظام حروف ربط در تاریخ بلعمی به‌لحاظ عملکرد و ساخت‌هایی که مفاهیم ارتباطی میان بندها را رمزگذاری می‌کنند تاحدودی مشابه فارسی نو امروز است، به‌بیانِ دیگر، همان مفاهیم ارتباطی که امروزه ازسوی حروف ربط رمزگذاری می‌شوند، در قرن چهارم و در تاریخ بلعمی نیز وجود داشته و کمابیش ازسوی ساخت‌های دستوریِ مشابهی نیز بیان می‌شده‌اند. با این حال، تفاوت‌هایی مهم ازجمله تفاوت در به‌کارگیریِ دو حرف ربط علّی «ایرا» و «به سوی آنکه» و دو حرف ربط تقابلی «پس» و «و» در کنار تفاوت‌های جزئی‌تر دیگر مستند شد. داده‌های مطالعۀ پیش رو همچنین نشان دادند که تنوع واژگانیِ حروف ربط در فارسی نو امروز خصوصاً در حوزۀ حروف ربط مرکب، بیشتر از تنوع واژگانی حروف ربط در تاریخ بلعمی است. در این مطالعه، بالاترین تنوع واژگانی در حروف ربط علّی مستند شد. همچنین نشان داده شد که حروف ربط «و»، «تا»، «که»، «پس»، «چندانکه» و «چنانکه» مصداق‌های چندمعنایی هستند. مطالعه درخصوص علل این چندمعنایی می‌تواند موضوع پژوهش دیگری در این زمینه باشد.

کلیدواژه‌ها

• تاریخ بلعمی
• حروف ربط
• فارسی

عنوان مقاله [English]

Coordination System in Târikh-e Bal’ami

نویسنده [English]

• Shadi Davari

چکیده [English]

This work, in the opinion of Mauri (2008), Mauri & Ramat (2011), and Mauri & van der Auwera (2012), while maintaining a deep broader perspective, investigates coding of the coordination relations under the labels ‘conjunction’, ‘adversativity’, and ‘disjunction’ in addition to adverbial connectives, which represent the essence of coordination being the conceptual juxtaposition of co-equal structures, namely ‘conditional’, ‘temporal’, ‘causal’, and ‘purposive’ in Târikh-e Bal’ami (11th century BC). Moreover, the present contribution will analyze complementation markers and the less studied coordinating markers, to be specific, conclusives, correlatives and similatives (in line with Haspelmath and Buchholz (1998)). The data revealed that coordination relations in Târikh-e Bal’ami, belonging to 10 centuries before, portray deep similarities with the coordination concepts and markers of Today New Persian. However, the causative coordination markers namely irâ and be suy-e ân ke and adversative markers namely pas and va showed certain differences.

کلیدواژه‌ها [English]

• Coordination System
• Târikh-e Bal’ami
• Persian