بررسی تاریخی نقش‏های تکواژ «مگر»

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

گروه زبان شناسی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه بوعلی سینا، همدان، ایران

چکیده

این مقاله به بررسی نقش‌های مختلفی پرداخته که «مگر» از قرن چهارم هجری تاکنون در متون زبان فارسی برعهده داشته است. به این منظور پیکره‌ای مشتمل بر 24 عنوان کتاب از سه دورۀ تاریخی قرن‌های چهارم تا هفتم، هشتم تا یازدهم و دوازدهم تا زمان حاضر تهیه شد. از این سه دوره، تعداد 360 جمله که شامل «مگر» هستند استخراج شد. پس از بررسی و دسته‌بندی آنها دو کارکرد عمده برای «مگر» به‌دست آمد: کارکرد پرسشی و غیرپرسشی. ویژگی‌های هرکدام به‌تفصیل بررسی شد. هر دسته شامل زیرمجموعه‌هایی است که ویژگی‌های نحوی خاص خود را دارند. اما به‌طور کلی، نقش پرسشی «مگر» در حدود این 12 قرن روندی افزایشی را نشان می‌دهد و نقش غیرپرسشی آن روبه کاهش بوده است. همچنین به‌نظر می‌رسد در متون مکتوب «مگر» در حال عبور از مرحلۀ غیرذهنی به ذهنی‌شدگی است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Different function of ‘magar’ in Persian; a diachronic view

نویسندگان [English]

  • mehdi parizadeh
  • Mohammad Rasekhmahand
Department of Linguistics, Faculty of Humanities, Bu-Ali Sina University, Hamadan, Iran
چکیده [English]

The goal of this paper is to study the different functions of “ magar ” in Persian , based on data from texts in the past twelve centuries . The corpus of this study includes 24 books . Three hundred and sixty sentences using “ magar ” were extracted from the corpus . It was concluded that they have two main functions : interrogative function and non - interrogative function , each with its own syntactic features . However, in these 12 centuries, the interrogative function of "magar" shows an increasing trend and its non - interrogative function has been decreasing . It also seems that in the written texts, "magar" is passing from the non - subjectification stage to subjectification .

کلیدواژه‌ها [English]

  • magar
  • corpus linguistics
  • question marker
  • preposition
  • subjectification
بهار، محمدتقی (1389). تاریخ سیستان. نویسندگان ناشناس. تهران: اساطیر.
جامی، عبدالرحمن‏بن احمد (1379). بهارستان و رسائل جامی. به‏تصحیح اعلاخان افصح‏زاد، محمدجان عمروف و ابوبکر ظهورالدین، تهران: مرکز پژوهشی میراث مکتوب.
جمالزاده، محمدعلی (1399). سروته یه کرباس. تهران: نشر علم.
حاکم نیشابوری، محمدبن عبدالله (1375). تاریخ نیشابور. ترجمه محمدبن حسین خلیفه نیشابوری، به تصحیح محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: آگه.
خواندمیر، غیاث‏الدین بن همام‏الدین (1380). تاریخ حبیب‏السیر. زیر نظر محمد دبیرسیاقی، تهران: خیام.
دهخدا، علی‏اکبر (1372). موسسه لغت‏نامه دهخدا،. تهران: روزنه. قابل دسترسی در: https://dehkhoda.ut.ac.ir/fa/dictionary
سمرقندی، کمال‎الدین عبدالرزاق (1372). مطلع سعدین و مجمع بحرین. به‏اهتمام عبدالحسین نوایی، تهران: موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی (پژوهشگاه).
شیروانی، حاج میرزا زین‏العابدین (1389). بستان السیاحه. به تصحیح منیژه محمودی، تهران: حقیقت.
طباطبایی، علاءالدین (1395). فرهنگ توصیفی دستور زبان فارسی. تهران: فرهنگ معاصر.
طبری، محمدبن‏جریر (1362). تاریخ طبری. ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران: اساطیر.
عطار، محمدبن‏ابراهیم (1395). تذکرۀ‏الاولیا. به تصحیح محمد استعلامی، تهران: زوار.
عنصرالمعالی، کیکاوس‏بن‏اسکندر (1383). قابوس‏نامه. به‏تصحیح غلامحسین یوسفی، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
غزالی، محمدبن‏محمد (1390). احیاءالعلوم. ترجمه مؤیدالدین محمد خوارزمی، به تصحیح حسین خدیو جم، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
فسایی، حسن بن حسن (1382). فارسنامه ناصری. به‏تصحیح منصور رستگار فسایی، تهران: امیرکبیر.
کاشفی حسین‏بن‏علی (1388). انوار سهیلی. به‏تصحیح محمد روشن، تهران: صدای معاصر.
کلاباذی، ابوبکر محمدبن‏ابراهیم (1363). شرح التعرف لمذهب التصوف. به‏تصحیح محمد روشن، تهران: اساطیر.
لازار، ژیلبر (1393). دستور زبان فارسی معاصر. ترجمه مهستی بحرینی. تهران: هرمس.
مجدالملک، حاج میرزا محمدخان (1321). رساله مجدیه. به‏نصحیح سعید نفیسی، تهران: چاپخانه بانک ملی ایران.
مراغه‏ای، زین‏العابدین (1385). سیاحتنامه ابراهیم بیگ. به‏کوشش محمدعلی سپانلو، تهران: آگه.
مستوفی قزوینی، حمدالله (1389). نزهۀ‏القلوب. به‏تصحیح گای لیسترانج، تهران: اساطیر.
مولوی، جلال‏الدین محمدبن محمد (1386). فیه ما فیه. به‏تصحیح بدیع‏الزمان فروزانفر، تهران: نگاه.
میهنی، محمدبن‏منور (1386). اسرارالتوحید فی مقامات شیخ ابی سعید. به‏تصحیح محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: آگه.
ناتل خانلری، پرویز (1366). تاریخ زبان فارسی. تهران: نشر نو.
نجم رازی، عبدالله‏بن محمد (1392). مرصاد العباد. به‏تصحیح محمدامین ریاحی، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
نخشبی، ضیاءالدین (1372). طوطی‏نامه. به‏تصحیح فتح‏الله مجتبایی و غلامعلی آریا، تهران: انتشارات منوچهری.
هدایت، صادق (1341). پروین دختر ساسان. تهران: امیرکبیر.
هروی، موفق‏الدین ابومنصور علی (1346). الابنیه عن حقایق الادویه. به‏کوشش حسین محبوبی اردکانی، به‏تصحیح احمد بهمنیار، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
هندوشاه بن سنجر (1357). تجارب السلف در تواریخ خلفا و وزرای ایشان. به‏تصحیح عباس اقبال آشتیانی، تهران: طهوری.