نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسنده

• بهروز محمودی بختیاری

عضو هیات علمی دانشگاه تهران

چکیده

فرهنگ نظام نوشتۀ محمدعلی داعی‌الاسلام ازجمله فرهنگ‌های فارسی است که به‌رغم اهمیتش چندان مورد توجه قرار نگرفته است. جنبه‌های نوآورانه‌ای که فرهنگ‌نویس در تدوین این فرهنگ به‌کار بسته است این فرهنگ را از سایر نمونه‌های هم‌عصرش متمایز و ممتاز می‌کند؛ جنبه‌هایی نظیر عدم اکتفا به متون نوشتاری در تدوین فرهنگ، توجه به فارسیِ گفتاری، توجه به مصوبات و برابرنهادهای مقرر فرهنگستان اول، توجه به تمایزاتی که مؤلفه‌های جنستی بر زبان تحمیل می‌کنند و اشاره به معادل‌های گویشی برای الفاظ فهرست‌شده در فرهنگ لغت است. یکی از وجوه افتراقی که بر اهمیت این فرهنگ می‌افزاید، ارائۀ فهرستی از واژه‌های گویشی و ضبط بسیاری از لغات متداول در شهرهای ایران است؛ که نویسنده آنها را الفاظ ولایتی می‌نامد. این مقاله به بررسی چیستی و چرائیِ فهرستِ واژه‌ها و اشارات و تلویحات گویشی در فرهنگ نظام می‌پردازد. به این منظور، مجموعۀ پنج جلدی فرهنگ نظام مورد مطالعه و بررسی دقیق قرار گرفت و تمام واژه‌هایی گویشی استخراج و برمبنای حوزه‌های جغرافیایی دسته‌بندی شدند. به‌منظور تحلیل داده‌های زبانی از روش کمی تعیین بسامد مدخل‌های واژگانی در هر حوزۀ جغرافیایی استفاده شده است. نتایج تحقیق نشان می‌دهد که در این فرهنگ 598 واژۀ گویشی وجود دارد، که 366 واژه‌اش مربوط به «شهرها» و 232 واژه‌اش مربوط به «نواحی» است. واژه‌های اصفهانی و شیرازی بیشترین تعداد و واژه‌های مربوط به گویش‌های بخارایی، بختیاری، شبانکاره‌ای، قمی، لاری، نطنزی و همدانی کمترین تعداد را به خود اختصاص داده‌اند.

کلیدواژه‌ها

• فرهنگ‌‏نویسی در هند
• فرهنگ نظام
• واژه‏‌های گویشی
• محمدعلی داعی‌‏الاسلام

عنوان مقاله [English]

Iranian Dialectal Words in Farhang-e Nezām

نویسنده [English]

• Behrooz Mahmoodi-Bakhtiari

Faculty Member, University of Tehran

چکیده [English]

Despite its significance, Farhang-e Nezām is a Persian dictionary which has not received the attention it deserves. Some innovative aspects of this dictionary distinguishes it from its contemporary dictionaries; considering textual/ written repertoire as inadequate in lexicography, paying attention to oral Persian, considering the approved vocabulary of the first Iranian academy and making a list of them, considering gendered language, and regional variations in lexicography which is called “dialectal lexical items” in the present article. This research asks about those words and the reason why they have been listed. Nezām 5 volume dictionary has been studied in pursue of those words. Here, the quantitative methodology used mainly by frequency effects of the dialectal vocabulary variation has been applied to data. The findings of the research show that there are 599 “dialectal lexical items” most of which are related to towns (369) and regions (232). Among them those related to Isfahan and Shiraz dialects are the most used due to “dialectal lexical items” and Bokhārāi, Bakhtiāri, Shabānkārei, Lāri, Natanzi, and Hamedāni are among the least items.

کلیدواژه‌ها [English]

• Lexicography in India
• Farhang-e Nezām
• dialectal lexical items
• Mohammad ‘Ali Dā’I al-Esālm