زبان و زبان‌شناسی

فروپاشی حالت‌‏نمایی ساختواژی اسم در عربی محلی ایران و لبنان

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسنده

گروه زبان انگلیسی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه بین المللی امام خمینی، قزوین، ایران

چکیده

در عربی قدیم (کلاسیک) تقریباً تمامی اسم‌‏ها در همۀ نقش‌‏های دستوری (اعم از موضوعی، متممی و قیدی) پسوند حالت می‌‏گرفتند. این مقاله به بررسیِ سرنوشت این نظام غنیِ حالت‌‏نمایی در دو گونۀ امروزی زبان عربی یعنی عربی خوزستان (ایران) و لبنان می‌‏پردازد. داده‌‏های پژوهش ازطریق مصاحبۀ حضوری و در مواردی تبادل فایل صوتی با شش سخنگوی این گونه‌‏ها (سه سخنگو از هرکدام) گردآوری شده است. ابزار اصلیِ گردآوری داده‌‏ها دو پرسشنامه (جمعاً شامل 101 سؤال) و توصیف 14 عکس بوده که پیکره‌‏ای بالغ بر حدود 800 جمله فراهم کرده است. تحلیل داده‌‏های پیکره نشان می‌‏دهد هیچ تکواژی که بیانگر تمایز حالت در تقابل با تکواژه‏ای دیگر باشد، در این دو گونه دیده نمی‏‌شود. دو سازوکار عمده در فرایند فروپاشیِ حالت‌‏نمایی در این گونه‌‏ها دخیل بوده است: ساییدگی آوایی و تلفیق حال‌ت‏ها. محصول عملکرد این دو سازوکار در اسم‌‏های مفرد، جمع مکسر و جمع مؤنث، حذف هر سه واکۀ کوتاهِ حالت‌‏نما (حالت‌‏های فاعلی، مفعولی و مضاف‌‏الیهی) بوده و محصول عملکرد سازوکار دوم در اسم‌‏های جمع مذکر سالم، تعمیم نقشیِ نشانۀ حالت غیرفاعلی به حالت فاعلی، و درنتیجه، ناپدیدشدنِ تمایز حالت‌‏نمایی بوده است. در مقابل، داده‌‏های پژوهش حاضر نشان می‌‏دهد که در دو گونۀ امروزی، ثبات آرایش واژگانی و غنای نظام مطابقه نسبت به عربی قدیم بیشتر شده است. با این حال، براساس داده‌‏های گونه‏‌های امروزی نمی‌‏توان این دو پدیدۀ دستوری را لزوماً پیامد فروپاشی حالت‌‏نمایی دانست.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Decline of Morphological Case-marking of Nouns in the Regional Arabic of Iran and Lebanon

نویسنده [English]

  • Roohollah Mofidi

Dept. of English, Faculty of Humanities, Imam Khomeini International University, Qazvin, Iran

چکیده [English]

In classical Arabic, nearly all of the nouns received relevant case suffixes in every grammatical function (including argument, complement, and adverbial). This article investigates the fate of this rich case-marking system in two contemporary varieties of Arabic, i.e. those of Khuzestan (Iran) and Lebanon. The data were provided through controlled interviews, and in cases by means of exchanging audio files, with six speakers of the varieties (three speakers from each one). Two questionnaires (including 101 questions, altogether) and 14 photos for description were used as the main instruments of data gathering, which lead to a corpus of approximately 800 sentences. The analysis of the corpus data shows no morpheme expressing case distinctions (as opposed to any other morpheme) in the two varieties. Two main mechanisms have been at work in the process of case disappearance: phonetic erosion, and case syncretism. The output of these two mechanisms for singular nouns, irregular (‘broken’) plural, and feminine plural has been the removal of all three short-vowel case markers (nominative, accusative, and genitive); and the output of the second mechanism for masculine regular (‘sound’) plurals has been the functional generalization of oblique case to nominative, and the disappearance of case distinction. On the other hand, the corpus data show that compared to classical Arabic, in both varieties, word order has become more fixed, and the agreement system has become stronger. But based on this investigation, these two grammatical phenomena cannot be claimed to be necessarily the consequences of the decay of case system.

کلیدواژه‌ها [English]

  • case syncretism
  • Classical Arabic
  • Khuzestan Arabic
  • Lebanese Arabic
  • phonetic erosion
دبیرمقدم، محمد (1392). رده‏شناسی زبان‏های ایرانی. تهران: سمت.# الشرتونى، رشید (1387). مبادی العربیه فی الصرف و النحو. المجلد الرابع (قسم النحو). چ5، قم: دارالعلم.#محمدبیگی، شاهرخ و مهدی محمدبیگی (۱۳۹۵). «مقایسهٔ لهجهٔ صنعاء با عربی فصیح». فصلنامهٔ هنر زبان. س1، ش1، 5- 19.#مدرسی، یحیی (1391). درآمدی بر جامعه‏شناسی زبان. چاپ سوم، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی.#مفیدی، روح‏الله (1398). «رده‏شناسی نظام حالت اسم در زبان عربی». علم زبان. س6، ش10، 7-41.#وارداف، رونالد (1393). درآمدی بر جامعه‏شناسی زبان. ترجمۀ رضا امینی، تهران: بوی کاغذ.#Abu-Chacra, F. (2007). Arabic: An Essential Grammar. London and New York: Routledge.#Al-Balushi, R. (2013). “Verbal and nominal case suffixes in Standard Arabic: a unified account”. Brill’s Annual of Afroasiatic Languages and Linguistics. 5: 35-82.#Al-Balushi, R. (2015). “The accusative case suffixes in Standard Arabic: where from?”. The International Journal of Arabic Linguistics (IJAL). 1/1: 28-66.#Barðdal J., & L. Kulikov (2009). “Case in decline”. The Oxford Handbook of Case. A. Malchukov and A. Spencer (eds.), Oxford: Oxford University Press: 470-478.#Bassiouney, R. (2009). Arabic Sociolinguistics. Edinburgh: Edinburgh University Press.#Benmamoun, E. (2000). The Feature Structure of Functional Categories: A Comparative Study of Arabic Dialects. Oxford: Oxford University Press.#Bickel, B., & J. Nichols (2009). “Case marking and alignment”. The Oxford Handbook of Case. A. Malchukov and A. Spencer (eds.), Oxford: Oxford University Press: 304-321.#Blake, B. (2004). Case. Cambridge: Cambridge University Press.#Blanc, H. (1964). Communal Dialects in Baghdad. Cambridge, MA: Harvard University Press.#Brierley, C., et al. (2016). “A verified Arabic-IPA mapping for Arabic transcription technology, informed by Quranic recitation, traditional Arabic linguistics, and modern phonetics”. Journal of Semitic Studies. 61/1: 157-186.#Dryer, M. (2013). “Position of case affixes”. The World Atlas of Language Structures Online. M. Dryer, & M. Haspelmath (eds.), Leipzig: Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology. (Available at http://wals.info/chapter/51).#Greenberg, J. H. (1963). “Some universals of grammar with particular reference to the order of meaningful elements”. Universals of Language. J. H. Greenberg (ed.), Cambridge, MA: MIT Press: 73–113.#Gruber-Miller, A. M. (1990). “Loss of nominal case endings in the Modern Arabic dialects: evidence from Southern Palestinian Christian Middle Arabic texts”. Perspectives on Arabic Linguistics I: Papers from the First Annual Symposium on Arabic Linguistics. M. Eid (ed.), Amsterdam/ Philadelphia: John Benjamins Publishing Company.#Hallberg, A. (2016). Case Endings in Spoken Standard Arabic. PhD Thesis. Lund University, Faculties of Humanities and Theology.#Harris, A. C., & L. Campbell (1995). Historical Syntax in Cross-linguistic Perspective. Cambridge: Cambridge University Press.#Hasselbach, R. (2013). Case in Semitic. Oxford: Oxford University Press.#Heine, B. (2009). “Grammaticalization of cases”. The Oxford Handbook of Case. A. Malchukov and A. Spencer (eds.), Oxford: Oxford University Press: 458-469.#Heine, B., & T. Kuteva (2002). World Lexicon of Grammaticalization. Cambridge: Cambridge University Press.#Heine, B., & T. Kuteva (2007). The Genesis of Grammar: A Reconstruction. Oxford: Oxford University Press.#Kulikov, L. (2006). “Case systems in a diachronic perspective: a typological sketch”. Case, Valency and Transitivity. L. Kulikov, A. Malchukov, & P. de Swart (eds.), Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins Publishing Company: 23-47.#Kulikov, L. (2009). “Evolution of case systems”. The Oxford Handbook of Case. A. Malchukov and A. Spencer (eds.), Oxford: Oxford University Press: 439-457.#Luraghi, S. (1987). “Patterns of case syncretism in Indo-European languages”. Papers from the 7th International Conference on Historical Linguistics. A. G. Ramat, O. Carruba, and G. Bernini (eds), Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins Publishing Company: 355-371.#Ryding, K. (2005). A Reference Grammar of Modern Standard Arabic. Cambridge: Cambridge University Press.#Siewierska, A., & D. Bakker (2009). “Case and alternative strategies: word order and agreement marking”. The Oxford Handbook of Case. A. Malchukov and A. Spencer (eds.), Oxford: Oxford University Press: 290–303.#Stilo, D. (2009). “Case in Iranian: from reduction and loss to innovation and renewal”. The Oxford Handbook of Case. A. Malchukov and A. Spencer (eds.), Oxford: Oxford University Press: 700-715.#Versteegh, K. (2014). The Arabic Language. 2nd ed. Edinburgh: Edinburgh University Press.#Watson, J. C. E. (2002). The Phonology and Morphology of Arabic. Oxford: Oxford University Press.###
زبان و زبان‌شناسی
دوره 16، شماره 31
تیر 1399
صفحه 45-68