زبان و زبان‌شناسی

همبستگی رده‌شناختی نوع حرف‌اضافه با ترتیب فعل و مفعول در ترکیِ خراسانی

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

عضو هیات علمی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری

چکیده

بین نوع حرف‌اضافه و ترتیبِ قرارگرفتنِ فعل و مفعول همبستگیِ رده‌شناختی وجود دارد. در مقالۀ حاضر این همبستگی در ترکیِ خراسانی مورد بررسی قرار گرفته است. پیکرۀ پژوهش از داده‌های طرح اطلسِ زبانیِ ایران که در پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری در دست انجام است، استخراج شده است. این پیکره شامل 360 جمله و عبارت ترکیِ خراسانی است که در آنها معادلِ گویشیِ 7 حرف‌اضافۀ «با، در، به، از، تا، پیشِ، را» به‌کار رفته‌اند. به‌منظورِ محدودکردنِ داده‌ها و ایجاد امکان مقایسه، در این پژوهش در مجموع 24 گونۀ جغرافیاییِ ترکیِ خراسانیِ رایج در آبادی‌های استان بزرگ (پیش از تقسیم به سه استان) مورد بررسی قرار گرفته‌اند. از آن‌جا که گردآوری داده‌های مورد بررسی در دهۀ پنجاه شمسی و پیش از تقسیمات کشوری جدید که خراسان بزرگ را به سه استان شمالی، جنوبی و رضوی تقسیم کرد انجام شده است، در پژوهش حاضر  استان خراسان دهۀ پنجاه (بدون تفکیک) مد نظر بوده است. در گونه­های زبانی مورد بررسی، حروف اضافه، همگی پس‌اضافه هستند که یا به‌صورت واژۀ مستقل یا پسوند تظاهر می‌یابند. ترکیِ خراسانی ازنظرِ نوع حرف‌اضافه و ترتیبِ بی‌نشانِ ارکان جمله، مشابه ترکیِ آذربایجانی فاعل-مفعول-فعل (SOV) و از ردۀ زبان‌های فعل‌پایانی است. یافته‌های پژوهش نشان داد در تمامیِ گونه‌های جغرافیاییِ ترکیِ خراسانیِ مورد بررسی، حروف اضافه همگی پس‌اضافه هستند و به دو صورتِ واژۀ مستقل یا پسوند تظاهر می‌یابند و مجاورت این گونه‌های زبانی با فارسی و سایر زبان‌های منطقه، جز در مواردی محدود، تأثیری در تغییر این ساخت نداشته است. افزون بر این، مطابق نتایجِ حاصل از این پژوهش، ترکیِ خراسانی از همگانی‌های رده‌شناختیِ زبان درخصوص همبستگی نوعِ حرف‌اضافه با ترتیب فعل و مفعول تبعیت می‌کند.
 
 

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Typological Correlation between the Adposition Type and the Order of Verb and Object in Khorasani Turkish

نویسندگان [English]

  • Pooneh Mostafavi
  • Faryar Akjlaghi

Faculty member in Research center for cultural Heritage and tourism

چکیده [English]

There is a typological correlation between the adposition type and the order of verb and object in languages. The present survey aims at studying the said correlation in Khorasani Turkish. The corpus of this study is extracted from Iran Linguistic Atlas database, which is compiling in the Research Institute for Cultural Heritage and Tourism. The corpus contains 360 Khorasani Turkish sentences and phrases which contain seven adpositions “with, in, to, from, till, beside, and the object marker “/ra/”. For the manageability of the survey, 24 geographical language varieties of Khorasani Turkish are chosen to be studied and compared.
The type of adposition is postposition in all of the studied Khorasani Turkish varieties, which can be independent lexical words or appears as a suffix. The unmarked word order in the studied varieties is Subject-Object-Verb (SOV) like Azeri Turkish and they are all verb-final. Being in contact with Persian and other languages of the region, except in limited cases, has no effect on changing this structure and their other linguistic features. The survey findings show that Khorasani Turkish is consistent with language universals in the correlation between adposition type and the order of verb and object.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Typological correlation
  • Adposition type
  • Order of verb and object
  • Khorasani Turkish
راسخ‌مهند، محمد، مژگان معین و مسعود محمدی‌راد (1393). فرهنگ توصیفی نحو. تهران: انتشارات علمی.
صفایی اصل، اسماعیل (1394). «رده‌شناسی ترتیب واژه‌ها در زبان آذربایجانی». پژوهش‌های زبان‌شناسی تطبیقی. س5، ش9، همدان: دانشگاه بوعلی سینا.
قلی‌زاده مزرجی، جلال (1390). آشنایی با زبان ترکیِ خراسانی. مشهد: چاپ و انتشارات دانشگاه فردوسی.
میردهقان، مهین‌ناز و فاطمه مهدوی (1396). «بررسی رده‌شناختیِ ترتیب واژگانی در گویش کردیِ کرمانشاهی و گویش کردیِ ایلامی». مجموعه مقالات همایش بین‌المللی میراث زبانی. به‌کوشش پونه مصطفوی، 317-297.
واحدی لنگرودی، محمدمهدی (1381). «ترتیب اصلی کلمات در جملات ساده و جفت‌های همبستگی در گویش گیلکی لنگرود». مجلۀ پژوهش زبان­های خارجی. ش13، 176-151.
هدایت، ندا (1395). «بررسی مؤلفه‌های توالی واژه و همبستگی آنها با توالی مفعول/فعل در گویش تاتی گیفان براساس دیدگاه رده‌شناختی درایر». مجلۀ زبان فارسی و گویش‌های ایرانی. س1، ش2، دانشگاه گیلان.
 
Blake, B. J. (2004). Case .2nd edition, Cambridge: Cambridge University Press.
Dabir Moghaddam, M. (2001). “Word Order Typology in Iranian Languages”. The international Journal of Humanities. Vol. 8, Issue 2, 17-23.
Dryer, M. S. (1992). “The Greenbergian Word Order Correlations”. Language. 68, 81-138.
Dryer, M. S. (2005a). “Order of Adposition and Noun Phrase”. The World Atlas of Language Structures. M. Haspelmath, M. S. Drayer, D. Gil, & B. Comrie (eds.), Oxford University Press, 346-349.
Dryer, M. S. (2005b). “Relationship between the Order of Object and Verb and the Order of Adposition and Noun Phrase”. The World Atlas of Language Structures. M. Haspelmath, M. S. Drayer, D. Gil, & B. Comrie (eds.), Oxford University Press, 386-389.
Dryer, M. S. (2007). Language Typology and Syntactic Description. Vol.1, (Clause structure), Cambridge University Press, T. Shopen (ed.).
Dryer, M. S. (2011). “The evidence for word order correlations: a response to Dunn, Greenhill, Levinson and Gray's paper”. Linguistic Typology. 15: 335-380.
Frazier, LYN. (1979). “Parsing and Constraints on Word Order”. University of Massachusetts occasional papers in linguistics 5. 177-198.
Frazier, LYN. (1985).”Syntactic complexity”. Natural language parsing: Psychological, computational, and theoretical perspectives. D. R. Dowty, L. Kartunnen, & A. M. Zwicky (eds.), Cambridge: Cambridge University Press, 129-189.
Givon, T. (1975). “Serial verbs and syntactic change: Niger-Congo”. Word order and word order change. C. Li (ed.), Austin: University of Texas Press, 47-112.
Greenberg, J. H. (1966). Language universals, with special reference to feature hierarchy. Janua Linguarum Scries Minor 59, The Hague: Mouton
Hawkins, J. A. (1983). Word order universals. New York: Academic Press.
Hawkins, J. A. (1984). ”Modifier-head or function-argument relations in phrase structure?”. Lingua 63, 107-138.
Hawkins, J. A. (1990). ”A parsing theory of word order universals”. Linguistic Inquiry. 21, 223-261.
Johanson, L. (1998). “The History of Turkic”. The Turkic Languages. L. Johanson & É. Á. Csató (Eds.), 1st edn., London and New York: Routledge, 81–125.
Keenan, E. L. (1979). "On surface form and logical form". Linguistics in the seventies: Directions and Prospect. B. B. Kachru (ed.), Urbana, IL: University of Illinois Department of Linguistics. [Reprinted in Universal grammar: 15 essays, by Edward L. Keenan, 375-428. London: Croom Helm, 1987.], 1-41.
Kuno, S. (1974). “The position of relative clauses and conjunctions”. Linguistic Inquiry. 5, 117-136.
Kurzon, D. (2006). “Adpositions”. Encyclopedia of Language and Linguistics. Edited by Keith Brown, Oxford: Elsevier, 63-66.
Lee, S. N. (1996). A Grammar of Iranian Azerbaijani. Ph.D. Thesis, University of Sussex.
Lehmann, W. P. (1973). “A structural principle of language and its implications”. Language: 49, 42-66.
Maxwell, D. N. (1984). “A typologically-based principle of linearization”. Language. 60, 251-285.
Menges, K. H. (1995). The Turkic Languages and Peoples: an Introduction to Turkic Studies. 2nd edn, Wiesbaden: Harrassowitz.
Vennemann, T. (1973). “Explanation in syntax”. Syntax and semantics 2. J. Kimball (ed.), New York: Seminar Press, 1-50.
Vennemann, T. (1974a). “Analogy in generative grammar: The origin of word order”. Proceedings of the Eleventh International Congress of Linguists (1972). Bologna, 79-83.
Vennemann, T. (1974b). “Theoretical word order studies: Results and problems”. Papiere zur Linguistik 7. 5-25.
Vennemann, T. (1976). “Categorial grammar and the order of meaningful elements”. Linguistic Studies offered to Joseph Greenberg on the occasion of his sixtieth birthday. Alphonse Juilland (ed.), Saratoga, CA: Anma Libri., 615-34.
Vennemann, T., & R. Harlow (1977). “Categorial grammar and consistent basic VX Serialization”. Theoretical Linguistics 4.   
زبان و زبان‌شناسی
دوره 15، شماره 30 - شماره پیاپی 30
آبان 1398
صفحه 135-156