زبان و زبان‌شناسی

کارکردهای معنایی و دستوریِ حرف اضافۀ «از» در زبان فارسی

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسنده

دانشگاه علامه طباطبائی

چکیده

با آنکه حروف‌اضافه به طبقۀ بسته‌ای از واژه‌ها تعلق دارند، اما چندمعنا بودنِ آنها سبب می‌شود تا کارکردهای معنایی و دستوریِ آنها متنوع باشد. این پژوهش با رویکردی پیکره‌بنیاد به بررسیِ توصیفیِ کارکردهای دستوری و معناییِ حرف اضافۀ «از» در زبان فارسی پرداخته‌است. برای این منظور، «پیکرۀ گزاره‌های معنایی زبان فارسی» مورداستفاده قرار گرفته است. در این پیکره که حجمی بالغ بر سی هزار جمله دارد و روابط محمول-موضوع و افزوده‌های مختلف در آن مشخص شده است، حرف اضافۀ «از» حدود یازده‌هزار و سیصدبار بسامد وقوع دارد. بررسی‌های پیکره‌بینادِ این پژوهش نشان می‌دهد که گروه حرف اضافه‌ایِ «از»، در ساختمان درونیِ جملاتِ زبان فارسی، به‌طور کلی هفت نقش دستوریِ متمایز دارد: 1- سازۀ موضوع است؛ 2- افزوده است؛ 3- بخشی از ساختمان فعل است، 4- وابستۀ هستۀ اسمی یا صفتی است، 5- در ساخت مقایسه به‌کار می‌رود؛ 6- در ساختمان جزئی‌نماها به کار می‌رود؛ 7- نقش‌نمای گفتمانی است. با توجه به چندمعنا بودنِ حرف اضافۀ «از»، در هریک از نقش‌های مورداشاره (به‌خصوص در نقش موضوع و افزوده)، دسته‌بندی‌های معناییِ متنوعی می‌توان درنظر گرفت. گروه حرف اضافه‌ایِ «از»، در جایگاه موضوع، می‌تواند «پذیرا»، «بهره‌ور»، «محرک»، «تجربه‌گر»، «دربارگی»، «منشأ»، «مبدأ»، «مسیر» و «مقدار» باشد. در جایگاه افزوده، حرف اضافۀ «از»، می‌تواند مفهوم «زمان»، «ابزار»، «روش»، «علت» و «مکان» را منتقل کند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

will be added

نویسنده [English]

  • Azadeh Mirzayi

Allameh Tabataba'i University

چکیده [English]

will be added

کلیدواژه‌ها [English]

  • will be added
چنگیزی، احسان (1397). «نقش‌های معنایی حرف اضافة «از» در زبان فارسی». مطالعات ایرانی. ش 33، 95-75.
چنگیزی، احسان و سپیده عبدالکریمی (1396). «روند دستوری‌شدگیِ حرف اضافة «از» در زبان فارسی». پژوهش‌های زبانی. س8، ش2، 38-21.
خطیب رهبر، خلیل (1367). دستور زبان فارسی: کتاب حروف اضافه و ربط. تهران: سعدی.
رسولی، محمدصادق، منوچهر کوهستانی، امیرسعید مولودی (1393). پیکرۀ نحوی زبان فارسی: پژوهشی بر اساس دستور وابستگی. تهران: دبیرخانه شورای عالی اطلاع‌رسانی.
زاهدی، کیوان و عاطفه محمدی زیارتی (1390). «شبکۀ معناییِ حرفِ اضافۀ فارسیِ «از» در چارچوب معنی‌شناسی شناختی». تازه های علوم شناختی. ش49، 80-67.
گلفام، ارسلان، مصطفی عاصی، فردوس آقاگل‌زاده و فاطمه یوسفی‌راد (1388). «بررسی حرف اضافۀ (از) در چارچوب معناشناسی شناختی و مقایسۀ آن با رویکرد سنتی». زبان و زبان‌شناسی. س5،ش10، 80-69.
میرزائی، آزاده و امیرسعید مولودی (1393). «نخستین پیکرۀ نقش‌های معنایی زبان فارسی». علم زبان. س2، ش3، 48-29.
همایونفرخ، عبدالرحیم (1364). دستور جامع زبان فارسی. تهران: انتشارات علمی.
 
Erteschik-Shir, N. (2007). Information structure: The syntax-discourse interface (Vol. 3). Oxford University Press.
Kipper K. et al. (2006). "Extending VerbNet with Novel Verb Classes". Fifth International Conference on Language Resources and Evaluation.Genoa, Italy.
Kipper, K., T. D. Hoa, & M. Palmer (2000). "Class-Based Construction of a Verb Lexicon". AAAI/IAAI, 691–69
Levin, B. (1993). Verb Semantic Classes: a Preliminary Investigation. Chicago University Press.
Mirzaei, A. & A. Moloodi (2016). "Persian proposition Bank". Proceedings of the 10th International Language Resources and Evaluation. Portorož (Slovenia), 3828-3835.
Rasooli, M.‎ S.‎, et al.‎ (2011)‎.‎ "A Syntactic Valency Lexicon for Persian Verbs: The First Steps towards Persian Dependency Treebank".‎ 5th Language & Technology Conference (LTC): Human Language Technologies as a Challenge for Computer Science and Linguistics. Poznań, Poland, 227–231.
Rasooli, M.‎ S.‎, et al.‎ ‎ (2013)‎.‎ Development of a Persian Syntactic Dependency Treebank.‎ In The 2013 Conference of the North American Chapter of the Association for Computational Linguistics: Human Language Technologies (NAACL HLT), Atlanta, USA.
Saint-Dizier, P. (2006). "Introduction to the syntax and semantics of prepositions". In P. Saint-Dizier (ed.), Syntax and semantics of prepositions. Dordrecht: Springer, 1-25.
Van Valin, R. D., Jr. (2005). Exploring the Syntax–Semantics Interface. Cambridge University Press.
زبان و زبان‌شناسی
دوره 15، شماره 29 - شماره پیاپی 29
خرداد 1398
صفحه 21-38