زبان و زبان‌شناسی

بررسی شناختیِ طرح‌واره‌های تصوری در کتاب‌های فارسیِ دورۀ ابتدایی

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 دانشگاه پیام نور

2 سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی

چکیده

هدف این پژوهش بررسی طرح‌واره‌های تصوری در کتاب‌های درسیِ فارسیِ دورۀ ابتدایی در چارچوب زبان‌شناسیِ شناختی است. طرح‌واره‌های تصوری یکی از مباحث اساسی رشته‌هایی چون فلسفه، روان‌شناسی و زبان‌شناسی است. به‌زعم زبان‌شناسان شناختی، اهمیت طرح‌واره‌های تصوری به‌عنوان بخشی از سازوکارهای زبان و تفکر این است که آنها به‌عنوان مفاهیم جسمیت‌یافتۀ ابتدایی و اولیه می‌توانند، به‌شکلی نظام‌مند، ساختار مفاهیم پیچیده‌تر را فراهم آورند. این مهم باعث اجتناب‌ناپذیرشدنِ مطالعه و بررسی آنها در بسیاری از زمینه‌ها، از جمله آموزش به‌طور عام و مواد آموزشی به‌طور خاص، می‌شود که به‌گونه‌ای به زبان و اندیشه گره خورده‌اند. ضرورت این مسأله موجب شد تا این پژوهش به بررسی طرح‌واره‌های تصوریِ حجمی، حرکتی و قدرتیِ جانسون، به‌عنوان طرح‌واره‌های پایه در کتاب‌های درسیِ فارسیِ پایه‌های تحصیلیِ اول تا ششم، به‌عنوان یکی از مواد آموزشی مهم، بپردازد. روش این پژوهش به‌لحاظ هدف، کاربردی و از نوع کیفی، توصیفی و نیز استنباطی است. نتایج بررسی‌ها نشان می‌دهد که هر سه طرح‌وارۀ پایه در تمامی کتاب‌های شش پایۀ تحصیلی کاربرد دارند که بیشترین میزان، ابتدا به طرح‌وارۀ حجمی (%5/58)، سپس به طرح‌وارۀ حرکتی (%5/25) و در نهایت به طرح‌وارۀ قدرتی (16%) اختصاص دارد و این‌که تفاوت بین فراوانی انواع طرح‌واره‌ها معنادار است. همچنین میزان جملاتِ بدونِ طرح‌واره (با %6/81) بیشتر از جملاتِ با طرح‌واره (با %4/18) است و این‌که تفاوتِ بین فراوانی این دو معنادار است. این تحقیق نشان می­دهد که استفاده از طرح‌وارۀ حجمیِ بیشتر در مراحل اولیه آموزش مورد استفاده قرار گیرد که کودک اطلاعات کمی در زمینۀ مفاهیم دارد و کم‌کم به تناسب سن، از آنها به‌میزان کمتری استفاده شود و میزان کاربرد دیگر طرح‌واره‌ها افزایش یابد.  

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Cognitive Study of Image Schemata in Elementary School Persian Textbooks

نویسندگان [English]

  • Zahra Babasalari 1
  • Bahman Zandi 1
  • Belgheys Rowshan 1
  • Hosein ghasempourMoghadam 2

1

2

چکیده [English]

The present research aims to examine the image schemata in elementary school Persian textbooks within the framework of cognitive linguistics. Image schemata are of the basic arguments in fields such as philosophy, psychology and linguistics. From the perspective of cognitive linguistics, the importance of image schemata as a part of language and thought is that rudimentary embodied concepts of this kind provide the conceptual building blocks for more complex concepts. This makes their study inevitable in fields such as education in general and educational materials in particular which are incorporated in language and thought The analysis is geared towards determining the basic image schemata -containment, path and force- by Johnson (1987) in elementary school Persian textbooks as one of the important materials. The method of this study is qualitative, quantitative and descriptive. The results show that despite the significant difference (p< 0/001) between their usage , all these three image schemata are used in the books and the rate of their occurrence, from more to less, is containment (%58.5), path (%25.5) and force (%16) image schemata respectively. There is a difference between the rate of non-image schematic (%81.6) and image schematic sentences (%18.4), with significant difference of p< 0/01. Containment image schema gets used in the early stages in which the child has little information about concepts, and The use of this schema is gradually decreased.  In the end, as the child grows older, his cognitive features also develop, so the usage of path and force schemata becomes a necessity for understanding more complex concepts.

کلیدواژه‌ها [English]

  • cognitive linguistics
  • cognitive semantics
  • image schema
  • Textbook
  • Persian language

فایل پی دی اف را دریافت نمایید

افراشی، آزیتا و فاطمه نعیمی‌حشکوایی (1389). «تحلیل متون داستانی کودک با رویکرد شعرشناسی شناختی». زبان شناخت. ش2، 25-1.
ایران‌نژاد، پریسا، سیمین رونقی و نیره شاه‌محمدی (1390). تحلیل محتوای کتاب‌های درسی (با تأکید بر کتاب‌های درسیِ دورۀ ابتدایی). کرج: سرافراز.
حاجی‌نصرالله، شکوه (1381). «نگاهی به ادبیاتِ پیش‌از دبستان». پژوهشنامۀ ادبیات کودک و نوجوان. ش30، 32-23.
دلاور، علی (1391). رو‌ش تحقیق در روان‌شناسی و علوم تربیتی. تهران: دانشگاه پیام نور.
راسخ مهند، محمد (1389). درآمدی بر زبان‌شناسیِ شناختی. تهران: سمت.
رشتچی، مژگان (1389). بررسی نظریۀ ویگوتسکی از دیدگاه روان‌شناسی و ارتباط آن با مبانی نظری آموزش فلسفه به کودکان. تفکر و کودک، سال اول، شماره اول، 20-3.
سرمد، زهره، عباس بازرگان و الهه حجازی (1391). روش‌های تحقیق در علوم رفتاری. تهران: آگه.
سیف، علی‌اکبر (1379). روان‌شناسی پرورشی (روا‌‌ن‌شناسی یادگیری و آموزش). تهران: مؤسسه انتشارات آگاه.
صفوی، کوروش (1379). درآمدی بر معنی‌شناسی. تهران: حوزه هنری، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
گندمکار، راحله (1390). «رویکردی شناختی به مسئله هم‌معناییِ بافتی در سطح افعال زبان فارسی». پژوهش‌های زبانی. ش2، 125-115.
گویا، زهرا و عبداله حسام (1386). «طرح‌واره‌های ذهنی: توجیه‌گر بدفهمی‌های ریاضیِ دانش‌آموزان». فصلنامه روان‌شناسی کاربردی. ش2، 200-177.
میرحسنی، سیداکبر (1383). «رشد شناختی و زبان کودکان». آموزش زبان‌های خارجی. ش72، 17-11.
نوریان، محمد (1388). راهنمای عملی تحلیل محتوای کتاب‌های درسی دورۀ ابتدایی. تهران: شورا.
 
Bartlett, F. (1932). Remembering. Cambridge: Cambridge University Press.
Bergsten, Ch. (2011). “From Sense to Symbol Sense”. European Research in Mathematics Education. No.1: 123-134.
Chen, Y. (2005). “A Cognitive Linguistic Approach to Classroom English Vocabulary Instruction for EFL Learners in Mainland China”. English Language Teaching. No.1: 95-100.
Clausner, T. and W. Croft (1999). “Domains and image schemas”. Cognitive Linguistics. No.10: 1-31.
Evans, V. and M. Green (2006). Cognitive Linguistics: An Introduction. Edinburgh: Edinburgh University Press Ltd.
Evans, V., Benjamin K. Berger and J. Zinken (2006). “The Cognitive Linguistics Enterprise: An Overview”. The Cognitive Linguistics Reader. Sheffield: Equinox Publishing Ltd. 1-36.
Fuchs Hans U. (2007). “From Image Schema to Dynamical Models in Fluids, Electricity, Heat and Motion”. Physics. 1-64.
Gibbs, R. W. (1994). The Poetics of Mind: Figurative Thought, Language and Understanding. Cambridge: Cambridge University Press.
Good, R. (1993). “Editorial: Science Textbook Analysis”. Journal of Research Teaching. No.30: 619-621.
Ibɑʹñez, F. (2008). “Cross-Linguistics analysis, second language teaching and cognitive semantics: The case study of Spanish diminutives and reflexive constructions”. In Sabine De knop Teun De Rycker (eds.). Cognitive Approaches to Pedagogical Grammar. 121-153.
Johnson, M. (1987). The Body in the Mind. Chicago: University of Chicago Press.
Kristiɑnsen, G., M. Achard, R. Dirven and F. Ibɑʹñez (2006). Cognitive Linguistics: Current applications and future perspectives. New York: Mouton de Gruyter.
Lakoff, G. (1987). Women, Fire and Dangerous Things. Chicago: University of Chicago Press.
Langacker, R. W. (2008a). Cognitive Grammar. Oxford: Oxford University Press.
Langacker, R. W. (2008b). “Cognitive Grammar as a basis for language instruction” In Peter Robinson and Nick C. Ellis (Eds.). Handbook of Cognitive linguistics and Second Language Acquisition, New York: Routledge.
Littlemore, J. (2009). Applying Cognitive Linguistics to Second Language Learning and Teaching. New York: Palgrave Macmillan.
Lund, N. (2003). Language and thought. United Kingdom: Routledge.
Qiu, A. and J. Huang (2012). “The Effects of Dynamic Image Schema on ESL Students’ Systematic Improvement of Listening Comprehension: A Dynamic System Theory Perspective”. Learning and Development. No.1: 241- 254.
Skemp, R. R. (1989). Mathematics in the Primary School. London: Routledge.
Tomasello, M. (2007). “Cognitive Linguistics and First Language Acquisition”. In Dirk Geeraerts and Hubert Cuyckens (eds.). The Oxford Handbook of Cognitive Linguistics. 1092- 1112.
Vygotsky, L. S. (1988). “The Genesis of Higher Mental Function”, in Richardson K. and Sheldon S. (Eds) (1989) Cognitive Development to Adolescence. Hove, Sussex: Lawrence Erlbaum, 61-79.
زبان و زبان‌شناسی
دوره 11، شماره 21 - شماره پیاپی 21
خرداد 1394
صفحه 69-87