زبان و زبان‌شناسی

ساخت ناگذرا در فارسی

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسنده

استادیاردانشگاه بوعلی سینا

چکیده

افعال فارسی در موارد سه گانة زیر با یکدیگر در تقابل قرار دارند:
الف) متعدی بودن[1] : که به تقابل میان افعال لازم و متعدی می‌پردازد. فعلی که نیاز به مفعول دارد فعل متعدی و در غیر این صورت لازم است. همة افعال ناگذرا[2] و مجهول لازم هستند و همة افعال سببی نیز متعدی هستند.
ب) جهت[3] : که به تقابل میان معلوم و مجهول در فارسی اشاره دارد. تفاوت این دو ساخت در ظرفیت نحوی آنهاست و از حیث ظرفیت معنایی تفاوتی با یکدیگر ندارند.
ج) سببی بودن[4] : که به تقابل میان افعال سببی، غیرسببی و ناگذرا (ضدسببی) اشاره دارد. این ساخت‌ها از حیث ظرفیت معنایی با یکدیگر تفاوت دارند و البته این تفاوت در ساخت نحوی آنها نیز منعکس است. افعال سببی حتماً دارای عاملی[5] هستند که به ساخت غیرسببی یا ناگذرا افزوده شده است؛ افعال غیرسببی دارای عاملی هستند که در ظرفیت معنایی فعل خود آن را دارند و حاصل سببی شدن نیست و افعال ناگذرا هیچ‌گاه دارای عاملی در ظرفیت معنایی خود نیستند.
گروهی از زبان‌شناسان بر این عقیده‌اند که افعال فارسی دارای دو جهت معلوم و ناگذرا هستند (معین، 1974 و کریمی، 2005) و گروهی دیگر علاوه بر این دو، وجود جهت مجهول را نیز در فارسی پذیرفته‌اند (جباری، 1382 و حق‌بین، 1383 و روشن، 1377). طبیب‌زاده (1385) افعال فارسی را دارای دو جهت معلوم و مجهول می‌داند و منکر جهتی به نام ناگذرا یا میانه است. در این مقاله به بررسی ساخت ناگذرا در فارسی پرداخته‌ایم و نشان داده‌ایم که ناگذرا بودن در فارسی یک جهت نیست و در واقع افعال ناگذرا در تقابل با معلوم و مجهول نیستند؛ بلکه باید آن را در تقابل با سببی بودن قرار داد؛ یعنی فعل ناگذرا با افعال سببی در تقابل است. این ساخت در فارسی دارای انواع مختلفی است که به تفصیل معرفی شده است.
 



[1] transitivity


[2] inchoative


[3] voice


[4] causativity


[5] agent

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Inchoative in Persian

نویسنده [English]

  • Mohammad Rasekh Mahand

Bu Ali Sina University

چکیده [English]

Three features distinguish Persian verbs, namely, transitivity, voice and causativity. Some linguists who studied Persian verbs argued that Persian verbs has two voices, active and inchoative, and some argue that there are three voices in Persian verbs, adding passive to the mentioned ones. This paper studies inchoative verbs in Persian and argues that being inchoative is not opposed to active or passive, in other words, it is not a kind of voice. Inchoative verbs are in contrast to causative verbs. The different forms of inchoative verbs in Persian, and some other Iranian languages, are introduced.

کلیدواژه‌ها [English]

  • ...

به فایل پی دی اف مراجعه کنید.

ـ انوری، حسن و حسن احمدی‌گیوی (1374)، دستور زبان فارسی 2، تهران: انتشارات فاطمی، چ12.
ـ جباری، محمدجعفر (1382)، "تفاوت مجهول در زبان‌های فارسی و انگلیسی"، مجلة زبان‌شناسی، ش35،
    صص78-94.
ـ خانلری، پرویز (1366)، دستور زبان فارسی، تهران: انتشارات طوس، چ 8.
ـ خیام‌پور، عبدالرسول (1372)، دستور زبان فارسی، تبریز: کتاب‌فروشی تهران.
ـ دبیرمقدم، محمد (1364)، "مجهول در زبان فارسی"، مجلة زبان‌شناسی، س2، ش1، تهران: مرکز نشر دانشگاهی، ص 31 ـ 47.
ـ ـــــــــــــــــ (1367). "ساخت‌های سببی در زبان فارسی"، مجلة زبان‌شناسی، س5، ش1، صص 13-67.
ـ ــــــــــــــــ (1374)، "فعل مرکب در زبان فارسی"، مجلة زبان‌شناسی، س12، ش23 و 24، تهران: مرکز نشر دانشگاهی، صص 2 ـ 46.
ـ ــــــــــــــ (1383)، الف. زبان‌شناسی نظری: پیدایش و تکوین نظریة زایشی. ویراست دوم. تهران: انتشارات سمت.
ـ راسخ‌مهند، محمد (1385)، الف. "پی بست‌های ضمیری در زبان فارسی"، مجلة پژوهش علوم انسانی، ش 11 و 12، دانشکدة ادبیات و علوم انسانی دانشگاه بوعلی سینا.
ـ ــــــــــــــــ (1385)، ب، "افعال مرکب پی بستی و شیوة ضبط آنها در فرهنگ‌های فارسی"، ضمیمة فرهنگ‌نگاری نامة فرهنگستان، تهران.
ـ روشن، بلقیس (1377)، معناشناسی واژگانی: طبقه‌بندی افعال فارسی، پایان‌نامة دکتری، دانشکدة ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه تهران.
ـ صادقی، علی‌اشرف (1358)، دستور، سال دوم آموزش متوسطه عمومی رشتة فرهنگ و ادب، سازمان کتاب‌های درسی ایران.
ـ طباطبایی، علاءالدین (1384)، "فعل مرکب در زبان فارسی"، نامة فرهنگستان، ش 26، ص 26-35.
ـ طبیب‌زاده، امید (1380)، "عبارت‌های فعلیِ ضمیردار در زبان فارسی"، نامة فرهنگستان، ش 18، صص 8 ـ 20.
ـ ـــــــــــــ (1385)، ظرفیت فعل و ساخت‌های بنیادین جمله در فارسی امروز: پژوهشی بر اساس نظریة دستور وابستگی. تهران: نشر مرکز.
ـ قریب، عبدالعظیم و دیگران (1368)، دستور زبان فارسی: پنج استاد، تهران: سازمان انتشارات اشرافی، چ 6.
ـ لازار، ژیلبر (1384)، دستور زبان فارسی معاصر، ترجمة مهستی بحرینی، تهران: هرمس.
ـ ماهوتیان، شهرزاد (1378)، دستور زبان فارسی از دیدگاه رده‌شناسی، ترجمة مهدی سمائی، تهران، نشر مرکز.
ـ نجفی، ابوالحسن (1366)، " گلدان توسط بچه شکسته شد"، نشر دانش، مرکز نشر دانشگاهی.
ـ وحیدیان کامیار، تقی (1371). "بررسی صفت مفعولی و اهمیت آن در زبان فارسی"، مجلة زبان‌شناسی،س9،ش2.
 
-Alexiadou,A., Angagnostopoulou,E., & Florian Schafer, )2006(. "The properties of anticausatives crosslinguistically". In: M. Frascarelli (ed.), Phases of Interpretation. Berlin: Mouton.
-Carnie, A. (2006), Syntax. 2nd ed. Blackwell Publishers.
-Filmore, C. )1977(. "The case for case reopened"; in P. Cole, and J.M . Sadock, (eds.) , Syntax and Semantics 8: Grammatical Relations, New York: Academic Press, 1977: 1-88. Evaluation Express.
-Haspelmath, Martin (1990), "The grammaticalization of passive morphology", Studies in Language, 14.1: 2-71.
- _________ (1993), "More on the typology of inchoative/causative verb alternations", In: Causatives and Transitivity, Bernard Comrie and Maria Polinsky (eds.), 87-120.Amstrdam: John Benjamins.
- _________ (2002), Understanding Morphology, London, Arnold Karimi, Simin (2005), A minimalist approach to scrambling, evidence from Persian, Berlin/New York: Mouton de Gruyter.
-Moyne, John (1974), "The so-called passive in Persian", Foundations of Language 12: 249-267.
-Reinhart, Tanya (2002), "The theta system- an overview", Theoretical Linguistics 28(3): 229-290.
-Tallerman, Maggie (1998), Understanding Syntax, London: Arnold.
زبان و زبان‌شناسی
دوره 3، شماره 5 - شماره پیاپی 5
خرداد 1386
صفحه 1-20