نگاهی به پایه، تکیۀ دومین و تکیۀ متناوب در زبان فارسی

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسنده

دانشگاه پیام نور

چکیده

در این مقاله به بررسی سه مفهوم «پایه»، «تکیۀ دومین» و «تکیۀ متناوب» در نظریه‌های واج‌شناسیِ نوایی می‌پردازیم. این سه مفهوم، در بررسی‌های آواشناختی و واج‌شناختی در زبان فارسی، عمدتاً نادیده گرفته شده‌اند. مشخص‌کردنِ حدود و مرزهای پایه در هر زبان، بر اساس تکیۀ آن زبان صورت می‌گیرد و بنابراین به حوزۀ واحدهای زبرزنجیری و، به طور مشخص، به قلمرو واج‌شناسیِ نوایی مربوط می‌شود. در واقع پیش‌نیازِ مشخص‌کردنِ مفهوم پایه در هر زبانی، از جمله فارسی، تعیینِ تکیۀ دومین و تکیۀ متناوب است. در این تحقیق، که به روش توصیفی و نظری انجام شده است ما ابتدا نظریه¬های موجود درباره تکیه دومین در فارسی را همراه با توضیحاتی در رد یا تأئید آنها آورده¬ایم و پس از آن احتمال وجود تکیه متناوب در فارسی و نظریه¬های موجود در این حوزه را بررسی کرده¬ایم. در مرحله بعد دستگاه تکیه‌ای و پایه‌های فارسی و مقید یا نامقیدبودنِ هرکدام به صورت جداگانه مورد نقد و بررسی قرار گرفته است. بر اساس نتایج این پژوهش و با توجه به اینکه تکیۀ متناوب در زبان فارسی وجود ندارد، بدون توجه به وجود یا نبود تکیۀ دومین، این زبان دستگاه تکیه‌ایِ نامقید دارد. یافته¬های این تحقیق همچنین وجود سطحی به نام پایه را، به‌عنوان محلی برای تعیین تکیه در سلسله‌مراتب نواییِ فارسی، رد می‌کند و بر آن است که در نظر گرفتنِ پایه در زبان فارسی، کار تحلیل تکیه را دشوار می‌کند. الگوی تکیۀ فارسی را به‌آسانی می‌توان با بررسی تعامل واج‌شناسی و ساختواژه و تعیین اصولی بر همین اساس، تبیین کرد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A study of foot ,secondary stress and alternating stress in Persian

نویسنده [English]

  • Fatemeh Alavi
چکیده [English]

This research aimed at studying “foot”, “secondary stress” and “alternating stress” in prosodic phonology. These three notions are mainly ignored in phonetic and phonological studies of Persian. Characterizing the features and limits of foot in every language is carried out according to the stress pattern of that language and therefore it is relevant to the suprasegmental units and specifically to prosodic phonology. In fact, the prerequisite of characterizing foot in every language including Persian is to determine secondary and alternating stress. In this research we have analyzed stress system and feet in Persian and their boundedness or unboundedness separately. Considering that there is no alternating stress in Persian, we have unbounded stress system regardless of having or not having secondary stress. The results of this research deny the existence of a level named foot as a place for determining stress in the prosodic hierarchy of Persian. In addition to that, considering foot as a level adds complexity to the investigation of stress in Persian. The pattern of  stress in Persian can simply be described using the interplay between phonology and morphology and principles which are driven from this interplay.

کلیدواژه‌ها [English]

  • : foot
  • secondary stress
  • alternating stress
  • prosodic hierarchy

فایل پی دی اف را دریافت نمایید

بوبان، نگار (1388). ”بررسی آواییِ ریتم در پایه‌های واژگان، شعر و نثر فارسیِ رسمی“. پژوهش‌های زبان‌شناسی. سال اول، شمارۀ اول، 122- 101.
جمشیدی، مهناز (1390). بررسی گام در زبان فارسی. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه علامۀ طباطبایی.
حق‌شناس، علی‌محمد (1378). آواشناسی. تهران: آگاه.
خانلری، پرویز (1367). وزن شعر فارسی. تهران: توس.
راسخ‌مهند، محمد (1383). ”معرفی نظریۀ بهینگی و بررسی تکیه در فارسی“. مجلۀ زبان‌شناسی. س 19، ش 1، 66- 42.
سامعی، حسین (1374). ”تکیۀ فعل در زبان فارسی: بررسی مجدد“. نامۀ فرهنگستان. ج 1، ش 4، 21- 6.
طبیب‌زاده، امید (1388 الف). ”ساخت وزنی در زبان و شعر عروضی“. همایش آواشناسی و واج‌شناسی. بنیاد ایران شناسی.
طبیب‌زاده، امید (1388 ب). ”ساخت وزنی و تکیۀ واژه در فارسی، پژوهشی بر اساس تکیۀ وزنی“. پژوهش‌های زبان‌شناسی. س 1، ش 1، 78- 63.
مدرسی قوامی، گلناز (1392). آواشناسی: بررسی علمی گفتار. تهران: سمت.
مشکوه‌الدینی، محمدمهدی (1374). ساخت آواییِ زبان. مشهد: دانشگاه فردوسی. چ 3، با بازنگری و ویراستاری مجدد.
موسوی، ندا (1387). بررسی همبسته‌های صوت‌شناختی وزن هجا، تکیه، رسایی و کشش در زبان فارسی. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد. دانشگاه بوعلی سینا همدان.
وحیدیان کامیار، تقی (1379). نوای گفتار در فارسی (تکیه، آهنگ، مکث). مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد.

Al-Mohanna, F. M. (2007). “An Optimal Alternative to Iterative Footing”. In California Linguistic Notes. Vol XXXII. No. 1, 1-34.
Amini, A. (1997). “On Stress in Persian”. In Avery, Peter and Carolyn Smallwood (eds.). Proceedings of the Montréal-Ottawa-Toronto Phonology Workshop. Volume 16.1.
Bakovic, E. (1998). "Unbounded Stress and Factorial Typology. In Ruling Papers I": Working Papers from Rutgers University. (eds). Ron Artstein and Madeline Holler. 15-28.
Carr, Ph. (1999). English Phonetics and Phonology. Malden: Blackwell.
Catford, J. C. (1988). A Practical Course in Phonetics. Oxford: Clarendon Press.
Chodzko, A. (1852). Grammaire persane ou principes de l´ iranien modern. Paris, Maisonneuve & Cie, 182-185.
Fergusen, C. A. (1957). “Word Stress in Persian”. Language 33: 123-35.
Haghshenas Lari, A. M. (1971). A phonetic and Phonological Study of the Nominal Piece In Standard Colloquial Persian. PhD dissertation. University of London.
Halle, M. (1989). "On abstract Morphemes and Their Treatment". Unpublished Paper, presented at the Arizona Phonology Conference. University of Arizona.
Halle, M. (1990). “An Approach to Morphology”. NELS 20, 150-184.
Halle, M. and J. R. Vergnaud (1981). An Essay on Stress. Cambridge MA: MIT Press.
Hayes, B. (1981). A Metrical Theory of Stress Rules. PhD dissertation, MIT.
Hayes, B. (1995). Metrical Stress Theory. Chicago: The University of Chicago Press.
Heny, J. M. (1981). Rhythmic Elements in Persian Poetry. UMI dissertation.
Kahnemuyipur, A. (2003). “Syntactic Categories and Persian Stress”. Natural Language and Linguistic Theory. 21 (2), 333-379.
Lazard, G. (1992). A Grammar of Contemporary Persain. Cosat Mesa: Mazda Publishers in Association with Bibliotheca, Calif. Translated by Shierly A Lyon: Grammaire du person contemporain, 1957.
Munro, P. (1977). “Towards a reconstruction of Uto-Aztecan”, in L. M. Hyman (ed.) Studies in Stress and Accent, Southern California Occasional Papers in Linguistics no. 4, 303-26.
Nye, G. E. (1945). The Phonemes and Morphemes of Modern Persian: a descriptive study. PhD dissertation. University of Michigan.
Platts, J. and G. Ranking (1911). A Grammar of the Persian Language. Oxford: Clarendon Press.
Rastorgueva, V. (1964). A Short Sketch of the Grammar of Persian. Indiana University Research Center in Anthropology, Folklore and Linguistics, 29. transl. S. P. Hill, ed. H. Paper. Bloomington: Indiana University.
Salemann, C. and V. Zhukovski (1889). “Persische Grammatik mit Literatur, Chrestomathie und Glossar”. Porta Linguarum Orientalium 12. Berlin.
Selkirk, E. O. (1986). “On derived domains in sentence phonology”. Phonology Yearbook 3, 371–405.
Towhidi, J. (1974). Studies in the Phonetics and Phonology of Modern Persian: intonation and related features. Forum phonetics 2. Hamburg: Helmut Buske Verlag.

بوبان، نگار ”بررسی آواییِ ریتم در پایه‌های واژگان، شعر و نثر فارسیِ رسمی“ جمشیدی، مهناز بررسی گام در زبان فارسی حق‌شناس، علی‌محمد آواشناسی خانلری، پرویز وزن شعر فارسی راسخ‌مهند، محمد ”معرفی نظریۀ بهینگی و بررسی تکیه در فارسی“ سامعی، حسین ”تکیۀ فعل در زبان فارسی: بررسی مجدد“ طبیب‌زاده، امید ”ساخت وزنی در زبان و شعر عروضی“ طبیب‌زاده، امید ”ساخت وزنی و تکیۀ واژه در فارسی، پژوهشی بر اساس تکیۀ وزنی“ مدرسی قوامی، گلناز آواشناسی: بررسی علمی گفتار مشکوه‌الدینی، محمدمهدی ساخت آواییِ زبان موسوی، ندا بررسی همبسته‌های صوت‌شناختی وزن هجا، تکیه، رسایی و کشش در زبان فارسی وحیدیان کامیار، تقی نوای گفتار در فارسی (تکیه، آهنگ، مکث) Al-Mohanna, F. M. “An Optimal Alternative to Iterative Footing” Amini, A. “On Stress in Persian” Bakovic, E. "Unbounded Stress and Factorial Typology. In Ruling Papers I" Carr, Ph. English Phonetics and Phonology Catford, J. C. A Practical Course in Phonetics Chodzko, A. Grammaire persane ou principes de l´ iranien modern Fergusen, C. A. “Word Stress in Persian” Haghshenas Lari, A. M. A phonetic and Phonological Study of the Nominal Piece In Standard Colloquial Persian Halle, M. "On abstract Morphemes and Their Treatment" Halle, M. “An Approach to Morphology” Halle, M. and J. R. Vergnaud An Essay on Stress Hayes, B. A Metrical Theory of Stress Rules Hayes, B. Metrical Stress Theory Heny, J. M. Rhythmic Elements in Persian Poetry Kahnemuyipur, A. “Syntactic Categories and Persian Stress” Lazard, G. A Grammar of Contemporary Persain Munro, P. “Towards a reconstruction of Uto-Aztecan” Nye, G. E. The Phonemes and Morphemes of Modern Persian: a descriptive study Platts, J. and G. Ranking A Grammar of the Persian Language Rastorgueva, V. A Short Sketch of the Grammar of Persian Salemann, C. and V. Zhukovski “Persische Grammatik mit Literatur, Chrestomathie und Glossar” Selkirk, E. O. “On derived domains in sentence phonology” Towhidi, J. Studies in the Phonetics and Phonology of Modern Persian: intonation and related features