نظام آوایی زبان فارسی در آینة آمار

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان
محرم اسلامی 1
افشین رحیمی 2
سودابه اسلامی 3
1 دانشگاه زنجان
2 دانشجوی دکتری رشتة علوم کامپیوتر، دانشگاه ملبورن
3 دانشجوی کارشناسی ارشد زبان‌شناسی، دانشگاه الزهرا
چکیده
در پژوهش حاضر، با تحلیل آماریِ ویژگی‌های واجیِ موجود در 54391 واژة فارسی، کوشیده‌ایم تا جنبه‌هایی از سازوکار نظام آوایی زبان فارسی را با زبان آمار بیان کنیم. جنبه‌های واجی-آماریِ موجود در واژگان (ذهنی) فارسی‌زبان‌ها، که در این تحقیق به آن پرداخته‌ایم، مواردی مانند الگوی تکیة واژه در زبان فارسی، هجا و تعداد هجا در واژة فارسی، واج‌آراییِ واژه‌های فارسی، بسامد طبقات طبیعی واجی در کل داده‌ها، بسامد طبقات طبیعی واجی در درون هجا، واج‌آراییِ خوشه‌های همخوانی، هجای بی‌نشان و بهینه در زبان، فراوانی واج‌ها در زبان فارسی و مسائل مشابه را دربرمی‌گیرد. در انتخاب واژه‌ها، ابتدا یک پیکرة متنی ده میلیون کلمه‌ای مورد تجزیة ساختواژی قرار گرفت و در ادامه با حذف صورت‌کلمه‌ها و نیز کلمات خارجی فهرست واژه‌ها به دست آمد و سپس این فهرست با  فرهنگ معاصر فارسی امروز مقابله شد و مدخل‌های جدید با بسامد 1 به فهرست واژگان اضافه شد و سپس کل واژه‌ها از نظر اطلاعات واجی فوق مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. نتایج این تحقیق واجی-آماری از یک سو مؤید اصول و مفاهیم واج‌شناختی مانند طبقة طبیعی واجی، فرایندهای واجی، ساختمان سلسله‌مراتبیِ هجا و غیره است و از طرف دیگر بسامد واج‌ها و زنجیره‌های واجی را بازگو می‌کند، که در نتیجة آن پیوستار بی‌نشانی و نشان‌داری در نظام آوایی زبان مشخص می‌شود.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله English

Phonostatistics of Persian Phonological System

نویسندگان English

Moharam Eslami 1
Afshin Rahimi 2
Soodabeh Eslami 3
چکیده English

This study is an attempt to demonstrate some aspects of Persian phonology through statistical analysis of the phonological features in 54391 Persian lexemes. The phonostatistical aspects in (mental) lexicon of Persian speakers investigated in this study include stress pattern of lexemes in Persian, syllable and the number of syllables in Persian lexemes, phonotactics of Persian lexemes, frequency of phonological natural classes in general, frequency of phonological natural classes in syllable, phonotactics of consonant clusters, optimal syllable in the language, frequency of Persian phonemes and the like. The results of this phonostatistical research validate the phonological principles and concepts such as phonological natural classes, phonological processes,  hierarchical structure of syllables and the like. They also demonstrate the frequency of segments and segmental strings which defines the spectrum of unmarkedness in Persian phonological system

کلیدواژه‌ها English

phonostatistics
phonological system
lexicon
phonotactics
Persian

فایل پی دی اف را دریافت نمایید

احمدی، مهدی و محمود بی‌جن‌خان. (1389). «خوشه‌های صامت پایانی در فارسی میانه و فارسی نو: قیاسی با سنجة محدودیت توالی رسایی». مجلة پژوهش‌های زبان‌شناسی. س 2 ، ش 2، 35-13.
اسلامی، محرم، مسعود شریفی آتشگاه، صدیقه علیزاده لمجیری، و طاهره زندی. ( ۱۳۸۳). «واژگان زایای زبان فارسی». مجموعه مقالات اولین کارگاه پژوهشی زبان فارسی و رایانه. تهران: دانشگاه تهران، 6-12.
اسلامی، محرم و محمود بی‌جن‌خان. (1384). «واژه‌گزینی و واج‌آرایی»،.علی کافی (گردآورنده)، مجموعه مقالات دومین هم‌اندیشی واژه‌گزینی و اصطلاح‌شناسی. تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی. 448-430.
اسلامی، محرم. (1388). «تکیة کلمه در زبان فارسی»، دوفصل‌نامة پردازش علائم و داده‌ها. س 6، ش 1، پیاپی 11، 12-3.
اسلامی، محرم و صدیقه علیزاده لمجیری. (1388). «ساختار تصریفی کلمه در زبان فارسی». دوفصلنامة زبان و ادب فارسی. نشریة دانشکدة ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تبریز، سال 52، مسلسل 211، 81-1.
اسلامی، محرم و سمانه ابهری و صفورا فدایی‌زاده. (1390). «واژه‌گزینی و دانش زبانی». نامة فرهنگستان، س 12، ش 3، پیاپی 47، 180-159.
ثمره، یداله. (1378) آواشناسی زبان فارسی. ویرایش دوم. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
سامعی، حسین. (1374). «تکیة فعل در زبان فارسی: بررسی مجدد». نامة فرهنگستان. س 1، ش4، پیاپی 4، 21-6.
صدری افشار، غلامحسین، نسرین حکمی و نسترن حکمی. (1381). فرهنگ معاصر فارسی امروز. تهران: فرهنگ معاصر.
فرهنگستان زبان و ادب فارسی. (1383،1384، 1385، 1386،1387)، واژه‌های مصوب دفترهای اول تا پنجم. تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.

Alamolhoda, Seyyed Morteza (2000). Phonostatistics and Phonotactics of the Syllable in Modern Persian. Helsinki: Finnish Oriental Society.
Ladd, D. Robert (2008). Intonational Phonology. second edition. Cambridge: Cambridge University Press.

احمدی، مهدی و محمود بی‌جن‌خان «خوشه‌های صامت پایانی در فارسی میانه و فارسی نو: قیاسی با سنجة محدودیت توالی رسایی» اسلامی، محرم، مسعود شریفی آتشگاه، صدیقه علیزاده لمجیری، و طاهره زندی «واژگان زایای زبان فارسی» اسلامی، محرم و محمود بی‌جن‌خان «واژه‌گزینی و واج‌آرایی» اسلامی، محرم «تکیة کلمه در زبان فارسی» اسلامی، محرم و صدیقه علیزاده لمجیری «ساختار تصریفی کلمه در زبان فارسی» اسلامی، محرم و سمانه ابهری و صفورا فدایی‌زاده «واژه‌گزینی و دانش زبانی» ثمره، یداله آواشناسی زبان فارسی سامعی، حسین «تکیة فعل در زبان فارسی: بررسی مجدد» صدری افشار، غلامحسین، نسرین حکمی و نسترن حکمی فرهنگ معاصر فارسی امروز فرهنگستان زبان و ادب فارسی واژه‌های مصوب دفترهای اول تا پنجم Alamolhoda, Seyyed Morteza Phonostatistics and Phonotactics of the Syllable in Modern Persian Ladd, D. Robert Intonational Phonology