نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

• آمنه بخشی پور ¹
• حیات عامری ²
• سحر بهرامی خورشید ³
• عالیه کردزعفرانلوکامبوزیا ⁴

¹ گروه زبانشناسی ، دانشکده علوم انسانی دانشگاه تربیت مدرس تهران

² گروه زبانشناسی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه تربیت مدرس تهران، ایران

³ گروه زبانشناسی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه تربیت مدرس تهران، ایران مدرس

⁴ گروه زبانشناسی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.

چکیده

هدف پژوهش حاضر بررسی واژه‌های مرکب مختوم به ستاک حال پوش در زبان فارسی در چارچوب نظریۀ صرف ساخت (بوی 2010 و 2015) است. در این راستا طرح‌واره‌ها و زیرطرح‌واره‌های ساختی ناظر بر واژه‌های مختوم به پوش شناسایی و تحلیل گردید، شبکۀ چندمعنایی آن‌ها ترسیم شد و تنوعات معنایی آن‌ها تبیین گردید. داده‌های پژوهش از منابع مختلفی شامل فرهنگ دهخدا، فرهنگ بزرگ سخن (انوری، 1381)، فرهنگ فارسی زانسو (کشانی، 1372) و فرهنگ املایی خط فارسی (صادقی و زندی‌مقدم، 1391) استخراج شده‌اند. نتایج پژوهش نشان می‌دهند ستاک حال پوش می‌تواند با واژه‌هایی از مقوله‌های دستوری شامل اسم، صفت و قید ترکیب شود. در این ترکیب‌ها، پوش می‌تواند ستاک حال دو فعل متفاوت پوشیدن و دیگری صورت سببی آن یعنی پوشاندن باشد. واژه‌های مرکب ساخته‌شده با ستاک حال پوش، به معنای پوشیدن در دو مقوله معنایی کنشگر و ویژگی (انسان، جاندار غیرانسان، چیز و مکان) قرار می‌گیرند. واژه‌های مرکب ساخته‌شده با ستاک حال پوش، به معنای پوشاندن در سه مقوله معنایی کنشگر، ویژگی (انسان، چیز و مکان) و ابزار قرار می‌گیرند. نتایج بررسی‌ها همچنین نشان می‌دهند که چندمعنایی واژه‌های مختوم به ستاک حال پوش ناشی از 4 عامل مختلف است. عامل اول دووجهی بودن ستاک پوش (از مصدرهای دو فعل مجزای پوشیدن و پوشاندن( است. دومین عامل بسط استعاری معنای پوشاندن است که در برخی واژه‌ها معادل با پنهان ساختن و افشا نکردن است و نه پوشاندن فیزیکی. سومین عامل حذف موصوف است که موجب می‌شود صفت همراه آن به اسم تبدیل شود. عامل چهارم وام‌گیری است که در بسیاری از واژه‌های مصوب فرهنگستان زبان و ادب فارسی دیده می‌شود.

کلیدواژه‌ها

• ترکیب
• صرف ساخت
• ستاک حال
• طرح‌واره ساختی
• چند‌معنایی

عنوان مقاله [English]

Polysemous Compounds Ending in “puʃ (wear.PRES)” in Persian: Construction Morphology Approach

نویسندگان [English]

• Ameneh Bakhshipour ¹
• Hayat Ameri ²
• Sahar Bahrami Khorshid ³
• Aliyeh Kord-e Zafaranlu Kambuziya ⁴

¹ Tarbiat Modares UniversityDepartment of Linguistics, Faculty of Humanities, Tarbiat Modares University, Tehran, Iran

² Tarbiat Modares UniversityDepartment of Linguistics, Faculty of Humanities, Tarbiat Modares University, Tehran, Iran

³ Department of Linguistics, Faculty of Humanities, Tarbiat Modares University, Tehran, Iran

⁴ Department of Linguistics, Faculty of Humanities, University of Tarbiat Modares, Tehran, Iran.

چکیده [English]

The purpose of the current research is to investigate the compound words ending in “puʃ” in Persian language within the construction morphology framework (Booij, 2010, 2015). In this regard, the constructional schemas and subschemas related to words ending in “puʃ” were identified and analyzed, their polysemous network was drawn and their semantic variations were explained. Research data have been extracted from various sources, including Dehkhoda dictionary, Sokhan dictionary (Anvari, 1381), Zanso ditionary (Keshani, 1372) and Persian orthography dictionary (Sadeghi and Zandi-Moghadam, 1391). The results of the research showed that the present tense stem “puʃ” can be combined with words from grammatical categories including nouns, adjectives and adverbs. In these compounds, “puʃ” can be the present tense stem of two different verbs “puʃidan (to wear)” and the other is its causative form “puʃãndan (to cover)”. Compounds ending in “puʃ”, meaning “puʃidan”, are placed in the two semantic categories of agent and property (human, non-human creature, thing and place). Compounds ending in “puʃ”, meaning “puʃãndan”, are placed in three semantic categories: agent, property (human, thing and place) and instrument. The results of the investigations also show that the polysemy of words ending in “puʃ” is caused by 4 different factors. The first factor is the two-facedness of “puʃ” (the infinitives of two separate verbs of “puʃidan” and “puʃãndan”). The second factor is the metaphorical expansion of the meaning of “puʃãndan”, which in some words is equivalent to hiding and not revealing, and not physical covering. The third factor is descriptive deletion, which causes the accompanying adjective to become a noun. The fourth factor is borrowing, which can be seen in many words approved by the Persian Language and Literature Academy.

کلیدواژه‌ها [English]

• compound
• construction morphology
• present stem
• construction schema
• polysemy