زبان و زبانشناسی
کلمات مرکبِ «انعکاسی» در فارسی: انگارۀ دستوری‌شدگی
نوع مقاله : علمی-پژوهشی
نویسنده
دکترای دانشگاه علوم پزشکی تهران
چکیده
انعکاسی‌ها در مطالعات زبانشناسی به آن دسته از واحدهای زبانی اطلاق می‌شوند که به‌دلیلِ رمزگذاری هم‌مرجع‌بودگی میان فاعل و موضوع دیگر فعل (مفعول مستقیم یا غیرمستقیم) یا تأکید برگروه اسمی در جمله به‌کار گرفته می‌شوند. مختصر حاضر بر آن است تا به بررسی آن دسته از کلمات مرکب در زبان فارسی بپردازد که با عناصر انعکاسیِ: «خویش» و «خویشتن» و عنصر انعکاسی و انعکاسیِ تأکیدیِ «خود» پدید می‌آیند. این بررسی با هدفِ واکاویِ ویژگیِ این دسته از واژگان مرکب در به‌تصویرکشیدنِ «ساخت موضوعی»ِ کامل، یعنی رمزگذاری همۀ موضوعات و با مشخصۀ «انعکاسی» درون یک واژه و همچنین مفهوم «تأکید» به انجام رسیده است. در این زاویه از واکاوی، مقالۀ حاضر از تحلیل کونیش (2011) در بررسی ساخت موضوعیِ ترکیبات اسمی با انعکاسی‌ها پیروی کرده است. از آنجا که بخشی از تحلیل‌های پژوهش نیازمند کاوش‌های درزمانی بوده است، اصول انگارۀ دستوری‌شدگی به خدمت گرفته شده‌اند. این کاوش‌ها حاکی از این حقیقت بودند که عناصر انعکاسی در ترکیبات واژگانی نیز تنها حامل مفاهیمی بودند که در ساخت‌های نحوی رمزگذاری می‌کنند. داده‌های پژوهش نشان می‌دهند که پیدایش ترکیبات واژگانی با عناصر انعکاسی، در فصل مشترک نحو و واژگان به وقوع می‌پیوندد، از این‌رو ترکیبات مذکور از میزان ترکیب‌پذیریِ بالایی برخوردارند. همچنین مشخص شد که زبان فارسی، همانند دیگر زبان‌های دنیا، مفهوم انعکاس را پیش از مفهوم قیدیِ «تأکید» در ترکیبات واژگانی رمزگذاری کرده‌است. نتایج این مقاله نشان می دهد که رمزگذاریِ مفهومِ «انعکاس»، رابطۀ فاعل و مفعول مستقیم و نیز کاربرد انعکاسیِ «خود»، به میزان قابل توجهی به‌ترتیب از رمزگذاریِ مفهومِ «تأکید»، رابطۀ فاعل و مفعول غیرمستقیم و نیز کاربرد دیگر عناصر انعکاسی بیشتر بوده‌است.
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
Reflexive Compounds in Persian: A Grammaticalization Account
نویسنده [English]
- Shadi Davari
چکیده [English]
The term‘‘reflexive’’has been used throughout the history of linguistics in the sense of referring to the function of marking two arguments of a verb as co-referential. The present paper is an attempt to analyze the deverbal compound nouns derived from reflexives and reflexive intensifiers in Persian. It argues that the verbal part of these compound nouns provides information about the noun’s argument structure. Typically, the two argument positions inherited from the underlying transitive verb must be filled by the same argument. In other words, the relevant nominals express a reflexive meaning. Given that we are dealing with the interface of grammar and the lexicon, it should not come as a surprise that we find a certain amount but not a total degree of semantic compositionality in this domain. Following Konig (2011) and the principles of grammaticalization theory, we will show that the reflexives and intensifiers component encode the same content as their syntactic meaning. It is further demonstrated that the reflexive meaning, direct object and the frequency of "xod" are more documented than the intensifier function, indirect object and the frequency of xiš and xištan.
کلیدواژه‌ها [English]
- reflexives
- intensifier reflexives
- reflexive compounds
- argument structure
- grammaticalization
)