ابزارهای زبانیِ مفهوم‌سازیِ مرگ در پیکره‌ای از زبان فارسی:‏ رویکردی شناختی و فرهنگی

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

دانشجوی دکترای ‏زبان‌شناسی ‏پژوهشگاه علوم ‏انسانی و ‏مطالعات ‏فرهنگی

چکیده

مقالة حاضر به بررسی نحوة مفهوم‌سازی فارسی‌زبانان از مرگ می‌پردازد. در این پژوهش از 15 اثر از ادبیات معاصر فارسی از بازه زمانی 1318 تا 1366 از پایگاه دادگان زبان فارسی و همچنین منتخبی از 150 مورد آگهی‌ ترحیم و نوشته‌های سنگ مزار مربوط به دو دهة اخیر به‌عنوانِ داده استفاده شد و تلاش شد به‌کمکِ روش پیکره‌ای و در ادامه با روش تحلیلی و توصیفی، ‌به این سؤال پاسخ داده شود که فارسی‌زبانان واژة مرگ را با استفاده از چه نوع ابزارهای زبانی مفهوم‌سازی می‌کنند و چه عناصر فرهنگی در این مفهوم‌سازی دخیل هستند. بدین منظور جملاتی که به‌صورتِ مستقیم یا غیرمستقیم حاوی مفهوم مرگ بودند از پیکره‌های ذکرشده استخراج شدند. سپس با درنظرداشتنِ چارچوب نظریِ استعاره‌های مفهومیِ لیکاف و جانسون (1980) و همچنین مفهوم‌سازی فرهنگی شریفیان (2011) تلاش شد تا با رویکردی شناختی- فرهنگی روش‌های مفهوم‌سازی مرگ نزد فارسی‌زبانان مشخص شود. به این دلیل که مرگ از ماهیتی مبهم، ترس‌آور و به‌شدت انتزاعی برخوردار است و یک دژواژه محسوب می‌شود، بنابراین به‌کاربردنِ آن در زبان روزمره نیازمند استفاده از راه‌کارِ حسن­تعبیر یا به‌گویی است که داده‌های پیکره‌ای نیز این موضوع را تأیید می‌کنند. همچنین مشخص شد که فارسی‌زبانان از سازوکارهای شناختیِ استعاره (67 اسم‌نگاشت) و مجاز مفهومی (6 مورد) برای مفهوم‌سازی مرگ استفاده می‌کنند که البته نقش استعاره‌های مفهومی پررنگ‌تر است. در شکل‌گیریِ این استعاره‌ها، باورها و اعتقادات مذهبی و فرهنگی نقش بسزایی دارد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Linguistic tools for Conceptualization of “Death” in ‎Persian Language: A Cognitive-Cultural Approach

نویسندگان [English]

  • Bita Ghoochani
  • Kamyar Joolayi
چکیده [English]

Death is a vague, frightening and abstract concept, mostly considered as a taboo. The current study investigates the ways of conceptualizing death among Persian language speakers in a representative corpus of Persian texts. It seeks answer to the question: What kind of linguistic tools are used by Persian language speakers in order to conceptualize the phenomenon of death and what cultural elements are involved in this regard .To answer the research question, we used the Persian Linguistic Database (PLDB) and a selection of obituaries and epitaphs as data and attempted to identify and extract all the expressions which were directly or indirectly related to the concept of death. Using the conceptual metaphor theory (CMT), by Lakoff and Johnson (1987), and cultural conceptualization by Sharifian (2011), the ways death is conceptualized were identified on the basis of a cognitive-cultural approach.

کلیدواژه‌ها [English]

  • conceptual metaphor
  • death
  • euphemism
  • taboo
  • cultural ‎conceptualization.‎

مراجع

آقاگل‌زاده، فردوس و شیرین پورابراهیم (1392). «استعاره‌های مرگ در متون مذهبی: رویکرد معنی‌شناسی شناختی». مجله بین‌المللی علوم انسانی. س20، ش4. صص 78-61.
ابراهیمی، نادر (1345). بار دیگر شهری که دوست می‌داشتم. اراک: طرفه.
افراشی، آزیتا (1395). مبانی معناشناسی شناختی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
بدخشان، ابراهیم و سجاد موسوی (1393). بررسی زبان‌شناختیِ به‌گویی در زبان فارسی. پایان‌نامة کارشناسی ارشد زبان‌شناسی همگانی، دانشگاه کردستان.
پارسی‌پور، شهرنوش (1324). طوبا و معنای شب. تهران: البرز.
پیروز، غلامرضا و منیره محرابی کالی (1394). «بررسی استعاره‌های معنی‌شناختیِ حسن تعبیرات مرتبط با مرگ در غزلیات حافظ». ادب‌پژوهی. پاییز 1394. 103-81.
جولایی، کامیار (1391). استعاره‌های مفهومی از منظر معنی‌شناسی شناختی: یک تحلیل پیکره‌مدار. پایان‌نامه کارشناسی ارشد زبان‌شناسی همگانی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
چوبک، صادق (1328). انتری که لوطیش مرده بود. تهران: جاویدان.
چوبک، صادق (1345). روز اول قبر. تهران: جاویدان.
دانشور، سیمین (1348). سووشون. تهران: خوارزمی.
دولت‌آبادی، محمود (1370). روزگار سپری‌شدۀ مردم سالخورده. تهران: چشمه.
رحیمی، مصطفی (1356) تیاله. تهران: جاویدان.
روح‌الامینی، محمود (1379). نمودارهای فرهنگی و اجتماعی در ادبیات فارسی، تهران: انتشارات نقش جهان.
زارع، بدری (1392). بررسی استعاره‌های زندگی و مرگ در زبان فارسی: نظریة استعارة مفهومی. پایان‌نامة کارشناسی ارشد. دانشگاه شیراز.
زمانی آشتیانی، ابراهیم (1343). آرزو. تهران: دنیای کتاب.
ساعدی، غلامحسین (1356) توپ. تهران: آگاه.
صادقی، بهرام (1340). ملکوت. تهران: زمان.
عبدالکریمی، سپیده (1392). فرهنگ توصیفی زبان‌شناسی اجتماعی. تهران: انتشارات علمی.
فراروی، جمشید (1387). فرهنگ طیفی. تهران: هرمس.
گلستان، ابراهیم (1327). ماه آخر پاییز. تهران: بازتاب نگار.
گلستان، ابراهیم (1353). اسرار گنج دره جنی. چ.4، تهران: بازتاب نگار.
محمدعلی، محمد (1366). بازنشستگی. تهران: معین.
موسوی، سجاد (1391). «بررسی زبان‌شناختی حسن تعبیر در زبان فارسی». جستارهای زبانی. دورة 5، شمارة 1، پیاپی 7، 26-1.
مؤدب، علی‌محمد (1387)، یاد مرگ در قرآن و بیان امیرالمؤمنین (ع) و پی‌جویی آن در ادب فارسی (بررسی موردی سعدی). پایان‌نامة کارشناسی ارشد، دانشگاه امام صادق (ع).
هدایت، صادق (1315). بوف کور. تهران: جاویدان.
Apresjan, R. (1997). “Emotion metaphors & cross-Linguistic conceptualization of emotions”. in Cuadernos de Filologin inglesa.Vol.6, No.12, 179-195.
Bultinck. B. (1998). Metaphors We Die by: Conceptualizations of death in English and their implications for the theory of metaphor. Antwerpen:University of Antwerp.
Crystal, D. (2003). The Cambridge Encyclopedia of the English Language. Cambridge: Cambridge University Press.
Deignan, A. (2005). Metaphor and Corpus Linguistics. Amsterdam: John Benjamins Pub.
Fauconnier. G & M. Turner (1998). "Conceptual integration networks". Cognitive Sciences. 22 (2), 133-187.
Fernandez, E. C. (2006). “The Language of Death: Euphemism and Conceptual Metaphorization in Victorian Obituaries”. SKY Journal of Linguistics 19 (2006),101-130.
Galal, M. M. (2014). “Death Euphemism in English and Arabic:A Conceptual Meraphorization Approach.” In International Journal of Linguistics, Vol. 6, No.1, 153-170. 
Hume, J. (2000). Obituaries in American Culture. Jackson: University Press of Mississippi.
Kövecses, Z. (2005). Metaphor in Culture: Universality and Variation. Cambridge: Cambridge University Press.
Lakoff, G. (1993). “The contemporary theory of metaphor”. In Metaphor and thought. A. Ortony (Ed.), Cambridge: Cambridge University Press, 202–251.
Lakoff, G. & Johnson, M. (1980). Metaphors we live by. Chicago,: University of Chicago Press.
Lakoff, G. & Turner, M. )1989(. More Than Cool Reason: A FieldGuide to Poetic Metaphor. Chicago: University of Chicago Press.
Mandler, J. (1984). Stories, Scripts and Scenes: Aspects of Schema Theory. Hillsdale, NJ: Erlbaum.
Marin -Arrese, J.  (1996). “To Die, To Sleep: A contrastive study of metaphors for death and dying in English and Spanish.” In Language Sciences 18(1):37-52.
Moreno, C. F. (1998). “Time, Life and Death metaphors in Shakespeare’s sonnets: The Lakoffian approach to poetic metaphors.” In RESLA, 13 (1998-99): 287-304.
Moses,R & Merelli, G.D. (2003). “Obituaries and the Discursive Construction of Dying and Living.” In Texas Linguistic Forum 47: 123-130
Nishida, H. (1999). “A Cognitive approach to intercultural communication based on schema theory.” International Journal of Intercultural Relations. 23(5), 753-777.
Nyakoe, D. G. et al. (2012). “Conceptualization of ‛Death is a Journey’ and ‛Death as Rest’ in EkeGusii Euphemism”. in Theory and Practice in Language Studies. Vol.2, N0.7, 1452-1457.
Palmer, G. B. (1996). Toward a Theory of Cultural Linguistics. Austin: University of Texas Press.
Quinn, N. & D. Holland (Eds.). (1987). Cultural Models in Language and Thought. Cambridge: Cambridge University Press.
Searle, J. R. (1993). "Metaphor". In Metaphor and Thought. A. Ortony (Ed.), Cambridge: Cambridge University Press, 83–111.
Sharifian, F. (2011). Cultural Conceptualization and Language: Theoretical framework and applications. Monash University, John Benjamins B.V
Solheim, M. A. D. (2014). Death by Metaphor: A study of metaphor and conceptualizations of death in British and American obituaries. M. A. thesis to the Department of Literature, Area Studies and European Languages. University of Oslo
Tian, C. (2014). “A Contrastive Study of Death Metaphors in English and Chinese”. In International Journal of English Linguistics. Vol.4, No.6.
Yu, N. (2008). "Metaphor from body and culture". In The Cambridge handbook of metaphor and thought. R. W. Gibbs, Jr. (Ed.), New York, NY, US: Cambridge University Press, 247-261.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار