توصیف و تحلیل ساخت امری در زبان فارسیِ معاصر از‎ ‎نظر شناختی

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 دانشگاه علامه طباطبایی

2 کارشناس ارشد زبان‌شناسی همگانی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

چکیده

پژوهش حاضر با رویکرد شناختی و به‌روشِ پیکره‌ای، به بررسیِ توصیفی- تحلیلیِ ساخت امری در زبان فارسی می‌پردازد؛ به عبارت دقیق‌تر، در پی یافتنِ دسته‌بندیِ انواعِ ساختِ امری، بسامدِ رخداد و الگوی مورد استفادۀ افعالِ پرکاربرد، بررسی ساختِ امریِ منفی و نیز کاربرد گفتمانی- تعاملیِ این ساخت در زبان فارسی است. برای گردآوریِ داده‌ها ابتدا مطالعۀ کتابخانه‌ای صورت گرفت که در آن ساخت‌های امری از رمان دایی جان ناپلئون استخراج شد. پس از آن به «پیکره زبان فارسی» پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی مراجعه شد و متن‌های تات‌نشین‌های بلوک زهرا، قصه‌های بهرنگ، روزنامۀ همشهری- آموزشی1-1382 و روزنامۀ همشهری- آموزشی2-1382 مورد بررسی قرار گرفت. پرسش‌های این پژوهش با بهره‌گیری از مفاهیم وضع‌شده در دستور شناختی، مانند طرح‌واره و پیش‌نمونه، پاسخ داده شد. براساس این مفاهیم، ساخت امری فارسی را می‌توان به‌صورتِ ساده، شرطی، مجهول، حذفی، دعا و نفرین، و نقش‌نمای گفتمانی دسته‌بندی کرد. افعال گفتن، گذاشتن(اجازه‌دادن)، دیدن، رفتن، آمدن و دادن بیشترین بسامد را در ساخت امری زبان فارسی داشتند. در بررسیِ ساختِ امریِ منفی مشاهده شد غالباً از افعال ذهنی استفاده می‌شود. همچنین برخی از ساخت‌های امری دارای کارکردی غیرامری بودند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Description and Analysis of the Imperative Construction in ‎Persian: A Cognitive Approach

نویسندگان [English]

  • Mohammad DabirMoghadam 1
  • Maryam Shoghi 2
چکیده [English]

This paper is the report of a thesis, a corpus- based descriptive and theoretical study of cognitive grammar account of Imperative construction in Persian language. The study investigated the classification of Imperative construction in Persian language, the most frequent verbs and their usage pattern in Persian language, frequency of verbs in negative imperative and also discourse- interactive usage of imperative construction in Persian language. The data consisted of imperative constructions which were extracted and collected from the novel “Dai Jan Napelon” . Then data collection was extended to PLDB, where , “Tatneshinhaye Boloke Zahra”, “Ghessehaye Behrang”, “Educational Hamshahri Newspaper 1-1382” and “Educational Hamshahri Newspaper 2-1382” were examined for their Imperative constructions. The study characterized Persian imperative in terms of cognitive grammar concepts as prototype and schema. It showed that based on these concepts, Persian imperative can be classified into simple, passive, conditional, good wishes, imprecation and interrogative types. The most frequent verbs in Persian imperative are to say, to let, to see, to go, to come, and to give. In negative imperative mental verbs are mostly used. Moreover, it was observed that some imperative constructions demonstrate non- imperative functions.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Imperative
  • Persian syntax
  • subjunctive mood
  • cognitive ‎linguistics.‎

مراجع

ارژنگ، غلامرضا (1374). دستورزبان فارسی امروز. تهران: نشر قطره.
احمدی گیوی، حسن. و حسن انوری (1383). (ویرایش 2) دستور زبان فارسی 1. تهران: فاطمی.
احمدی گیوی، حسن. و حسن انوری (1383).(ویرایش 2) دستور زبان فارسی 2. تهران: فاطمی.
اسلامی، محمدعلی (1367). دستور زبان فارسی شامل قواعد درست گفتن و درست نوشتن. اصفهان: مشعل.
افراشی، آزیتا (1387). ساخت زبان فارسی. تهران: سمت.
امین مدنی، صادق (1363). دستور زبان فارسی. تهران: شرکت افست.
باطنی، محمدرضا (1348). توصیف ساختمان دستوری زبان فارسی بر بنیاد یک نظریۀ عمومی زبان. تهران: امیرکبیر.
بصاری، طلعت (1346). دستور مختصر زبان فارسی. تهران: طهوری.
پزشکزاد، ایرج (1352). دایی جان ناپلئون. تهران: بنگاه مطبوعاتی صفی­علیشاه.
خیامپور، عبدالرسول (1347). دستور زبان فارسی. تبریز: کتابفروشی تهران.
دایی‌جواد، رضا (1344). دستور زبان فارسی و راهنمای تجزیه و ترکیب. اصفهان: مشعل.
دبیرسیاقی، محمد (1345). دستور زبان فارسی. تهران: موسسه مطبوعاتی علمی.
شریعت، محمدجواد (1364). دستور زبان فارسی. تهران: اساطیر.
فرشیدورد، خسرو (1388). دستور مختصر امروز بر پایۀ زبان‌شناسی جدید. تهران: سخن.
ماهوتیان، شهرزاد (1378). دستور زبان فارسی از دیدگاه رده‌شناسی. ترجمۀ مهدی کسمائی. تهران: نشر مرکز.
ناتل خانلری، پرویز (1351). دستور زبان فارسی. تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
Abraham, W (ed.). (1991). Discourse Particles. Descriptive and Theoretical Investigations on the Logical, Syntactic and Pragmatic Properties of Discourse Particles in German. (Pragmatics & Beyond New Series 12). Amsterdam: Benjamins.
Altmann, H. (1987). "Zur Problematik der Konstitution von Satzmodi als Formtypen". Satzmodus zwischen Grammatik und Pragmatik: Referate anläßlich der 8. Jahrestagung der Deutschen Gesellschaft für Sprachwissenschaft. J. Meibauer (Ed.), Heidelberg 1986, Tübingen: Niemeyer, 22–56.
Altmann, H. (1993) "Satzmodus". Syntax. Ein internationales Handbuch zur zeitgenössischen Forschung. J. Jacobs et al. (Eds.), Berlin: de Gruyter, 1006–1029.
Brinton, L.J. (1996). Pragmatic Markers in English. Grammaticalization and Discourse Functions. Berlin: Mouton de Gruyter.
Bühler, K. (1965) [1934]. Sprachtheorie: Die Darstellungsfunktion der Sprache. Stuttgart: Gustav Fischer.
Brown, P. B., & S.C. Levinson. (1987). Politeness: Some Universals in Language Usage. Cambridge: Cambridge University Press.
Chomsky, N. (1955), The Logical Structure of Linguistic Theory, New York: Plenum, 1975.
Diewald, D. (1999). Die Modalverben im Deutschen. Grammatikalisierung und Polyfunktionalität. Tübingen: Niemeyer (Reihe Germanistische Linguistik 208).
Halliday, M.A.K. (1985). An introduction to functional grammar, 1st edn. London: Arnold.
Halliday, M.A.K. (1961). Categories of the theory of grammar. Word 17(3). 242–292.
Harnish, R.M. (1994). Mood, meaning and speech acts. In S.L. Tsohatzidis (Ed.), Foundations of Speech Act Theory: Philosophical and Linguistic Perspectives (pp. 407–459). London: Routledge.
Katz, J. J. and M. P. Postal. (1964).  An integrated theory of linguistic descriptions. Cambridge: MIT Press.   
Labov, W. & D. Fanshel (1977). Therapeutic discourse. New York: Academic Press.
Lakoff, G. & M. Johnson (1999). Philosophy in the Flesh: The Embodied Mind and its Challenge to Western Thought. New York: Basic Books.
Langacker, R. W. (1987). Foundations of Cognitive Grammar, vol. 1: Theoretical prerequisites. Stanford: Stanford University Press.
Langacker, R. W. (1990). Concept, Image, and Symbol: The Cognitive Basis of Grammar. Cognitive Linguistics Research 1. Berlin: Mouton de Gruyter.
Lees, R. B. (1964). "On passives and imperatives". Gengo Kenkyu, 46: 28–41.
Lees, R. B. & E.S. Klima. (1964). "Rules for English pronominalization". Language, 39: 17–28.
Levinson, S. C. (1983). Pragmatics. Cambridge: Cambridge University Press.
Liedtke, F. (1998). Grammatik der lllokution: Über Sprechhandlungen und ihre Realisierungsformen im Deutschen. Tübingen: Narr.
Mangasser-Wahl, M. (Ed.). (2000). Prototypentheorie in der Linguistik: Anwendungsbeispiele Methodenreflexion Perspektiven. Tübingen: Stauffenburg.
Panther, K.-U. and L. L. Thornburg. (1998). A cognitive approach to inferencing in conversation. Journal of Pragmatics 30: 755–769.
Panther, K.-U. & L. Thornburg. (2005). Motivation and convention in some speech act construc-tions: A cognitive-linguistic approach. In S. Marmaridou, K. Nikiforidou, & E. Antonopo-ulou (Eds.), Reviewing Linguistic Thought: Converging Trends for the 21st Century (Trends in Linguistics: Studies and Monographs, 161) (pp. 53–76). Berlin/New York: Mouton de Gruyter
Rosch, E. (1977). "Natural Categories". Cognitive Psychology, Vol. 4:3, 328-350.
Rosch, E. (1977). "Human Categorization," in Studies in Cross-Cultural Psychology, Vol. 1, 1-49,  ed. N. Warren, London: Academic Press.
Rosch, E. (1978). Principles of categorization. In E. Rosch and B. B. Lloyd, eds. Cognition and categorization, 27–47.
 Sadock, J. M. & A. M. Zwicky. (1985). Speech act distinctions in syntax. In T. Shopen, ed. Language typology and syntactic description: Clause structure, 155–196 (Chapter 3). Cambridge: Cambridge University Press.
Schiffrin, D. (1987). Discourse Markers. (Studies in Interactional Sociolinguistics 5). Cambridge: Cambridge University Press.
Smith, E. E., & Medin, D. L. (1981). Categories and concepts. Cambridge, MA: Harvard University Press.
Schlobinski, P. (1992). Funktionale Grammatik und Sprachbeschreibung: Eine Untersuchung zum gesprochenen Deutsch sowie zum Chinesischen. Opladen: Westdeutscher Verlag.
Takahashi, H. (2012). A Cognitive Linguistic Analysis of English Imperative, with Special Reference to Japanese Imperative. John Benjamin Publishing Company.
Talmy, L. (1981). Force dynamics. Paper presented at the Conference on Language and Mental Imagery, University of California at Berkeley, May 1981.
Talmy, L. (1985). Force dynamics in language and thought. Chicago Linguistic Society 21, vol. 2 (parasession): 293–337.
Talmy, L. (1988). “Force dynamics in language and cognition,” Cognitive Science 12, 49-100.
Talmy, L. (2000). Toward a cognitive semantics. Vols. I & II. Cambridge: MIT Press.
Taylor, J. R. (1995). Linguistic categorization: Prototypes in linguistic theory. Oxford: Oxford University Press.
Taylor, J. R. (2005). Linguistic categorisation. Oxford: Oxford University Press.
Thornburg, L. & K.-U. Panther. (1997). Speech act metonymies. In W.-A. Liebert, G. Redeker & L. Waugh (Eds.), Discourse and Perspectives in Cognitive Linguistics (Current Issues in Linguistic Theory, 151) (pp. 205–219). Amsterdam/Philadelphia: Benjamins.
Traugott, E. (1995). “The Role of the Development of Discourse Markers in a Theory of Grammaticalization”. International Conference on Historical Linguistics XII, Manchester.
Vanderveken, D. (1990a). Meaning and Speech Acts I, Vol. 1: Principles of Language Use. Cam-bridge: Cambridge University Press.
Vanderveken, D. (1990b). Meaning and Speech Acts II, Vol. 2: Formal Semantics of Success and Satisfaction. Cambridge: Cambridge University Press.
Waltereit, R. (2002). “Imperatives, interruption in conversation, and the rise of discourse markers: A study in Italian guarda”. Linguistics 40-50. 987-1010.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار