وزن در بئشلیک‌های ترکی آذربایجانی

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 دانشگاه پیام نور

2 دانشگاه بوعلی سینا

چکیده

بئشلیک‌ها اشعار ده هجایی هستند و به این دلیل بئشلیک نامیده می‌شوند که در آنها هر مصراع شامل ده هجاست که به دو بخش پنج هجایی تقسیم می‌شود و هر بند از چهار مصراع تشکیل شده است. در این پژوهش، با استفاده از دیدگاه لازار در بررسی اشعار پارتی (1985 و 2007) و دیدگاه طبیب‌زاده و میرطلایی (1392) از اشعار فارسی و فهلویات مبنی بر وجود یک یا چند هجای سبک و یک هجای سنگین در هر پایه، به بررسی وزن در بئشلیک‌های ابوالقاسم نباتی می‌پردازیم. لازار، وزن اشعار پارتی را براساس تکرار ضرب‌آواهایی می‌داند که با کمیت هجا در ارتباط‌اند و بر تکیۀ کلمات منطبق نیستند اما همواره برروی هجای آخر هر پایه قرار می‌گیرند. در این پژوهش، با بررسی و تحلیل 50 مصراعِ 500 هجایی، در پی پاسخ‌گویی به سه فرضیه هستیم. فرضیۀ اول اینکه هجاهایی که در هر پایه تکیه وزنی یا ایکتوس می‌گیرند، هجاهای سنگین هستند. فرضیۀ دوم اینکه در صورتی که این هجاها سنگین نباشند، در پایان واژه قرار دارند و درنتیجه، تکیۀ واژگانی می‌گیرند. فرضیۀ سوم به محل مکث شطر مربوط می‌شود، به این معنا که محل مکث در بئشلیک‌ها مانند اشعار عامیانۀ فارسی از نوع قطع است، یعنی الزاماً در پایان واژه قرار نمی‌گیرد، بلکه در وسط واژه هم ظاهر می‌شود. پس از تحلیل آماری بئشلیک‌ها به این نتیجه رسیدیم که95.5درصد از هجاهایی که تکیۀ وزنی گرفتند دارای هجای سنگین و 4.5 درصد باقی‌مانده دارای هجای سبک پایان واژه هستند. هم‌چنین در مجموعِ 50 مصراع متشکل از 100 شطر، 56درصد مکث‌ها از نوع قطع است و در وسط واژه هم ممکن است ظاهر شود. بنابراین، هر سه فرضیۀ درنظرگرفته‌شده صحیح هستند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Metrics in Azerbaijani Turkish Beshliks

نویسندگان [English]

  • Mohammadreza Tusi nasrabadi 1
  • Maede Mirtalaei 2
1 Payame Noor University
2 Bu-Ali Sina University
چکیده [English]

Beshliks are ten-syllable verses and are called so because every hemistich contains ten syllables which is divided into two five-syllable parts and each stanza contains four hemistiches. The metrics of Abolghasem Nabati were analyzed based on the studies of Lazard (1985, 2007) which asserts that there are one or more light syllables and one heavy syllable in every foot,. In investigating Parthian folk poetries, Lazard refers to ictuses which are related to syllable quantity and are not located on word stresses but are always located on the last syllable of the foot. Fifty hemistiches of Turkish folk verses were analyzed considering these three hypothesis: first, the ictic syllable is a heavy syllable; second, if the ictus is not a heavy syllable, it is the final syllable of the word and therefore takes lexical stress; third, as in Turkish folk poetries, the pause takes place in the middle of the word as well as at the end of the word. The results showed that 95.5% of the syllables which took the ictus place were heavy syllables and the rest (4.5%) were light syllable at the end of the words. Also, 56% of the pauses were located in the middle of the words.

کلیدواژه‌ها [English]

  • meter
  • Turkish folk poetry
  • Beshlik
  • light syllable
  • heavy syllables

فایل پی دی اف را دریافت کنید.

حسابگر، احمد (1371). نظام آوایی زبان ترکی. پایان‌نامۀ کارشناسی‌ارشد زبان‌شناسی همگانی، دانشگاه علامه طباطبایی.
سبزعلیپور، جهاندوست و راحله ایزدی‌فر (1394). «بررسی وزن اشعار شفاهی تاتی». مجموعه مقالات دومین هم‌اندیشی وزن شعر فارسی و اشعار ایرانی، به‌کوشش امید طبیب‌زاده، انجمن زبان‌شناسی ایران، 25 و 26 اردیبهشت 1392 تهران: هرمس.
شهریار، محمدحسین (1383). کلیات اشعار ترکی شهریار به‌انضمام حیدربابایه سلام. تهران: زرین.
ضیامجیدی، لیلا (1388). دو نوع وزن در اشعار ترکی شهریار: تحقیقی بر اساس نظریۀ وزنی. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد زبان‌شناسی همگانی. دانشگاه بوعلی سینا.
ضیامجیدی، لیلا و امید طبیب‌زاده (1390). «بررسی وزن اشعار عامیانۀ فارسی براساس نظریه وزنی». ادب پژوهی،دوره 5، ش16: 79-59.
طبیب‌زاده، امید (1382). تحلیل وزن شعر عامیانۀ فارسی (همراه سیصد قطعه شعر عامیانه و تقطیع آنها)، تهران: نیلوفر.
طبیب‌زاده، امید و مائده میرطلایی (1392). «وزن شعر در اشعار عامیانۀ یازده‌هجایی شهرضایی». فصل‌نامۀ مطالعات زبان و گویش‌های غرب ایران، س1، ش1: 57-49.
طوسی نصرآبادی، محمدرضا (1394). «وزن در بایاتی‌های ترکی آذربایجانی». نشریۀ زبان‌شناسی تطبیقی. س5، ش9: 161-149.
طوسی نصرآبادی، محمدرضا و مائده میرطلایی (1394). «وزن اشعار عامیانۀ ترکی آذربایجانی، مطالعۀ موردی اشعار بایاتی و بئشلیک». همایش ملی بررسی ادبیات بومی ایران زمین. جهاد دانشگاهی واحد لرستان، صص 481-488.
علیزاده صحرایی، مجتبی (1394). «ساخت وزنی اشعار امیر پازواری، شاعر طبری‌گوی مازندران». مجموعه مقالات دومین هم‌اندیشی وزن شعر فارسی و اشعار ایرانی. به‌کوشش امید طبیب‌زاده، انجمن زبان‌شناسی ایران، تهران: هرمس.
نباتی، ابوالقاسم (1372). دیوان اشعار ترکی نباتی. تبریز: نشر اختر.
نقشبندی، زانیار (1394). ساخت وزنی در گویش کردی هورامی، مجموعه مقالات دومین هم‌اندیشی وزن شعر فارسی و اشعار ایرانی، به‌کوشش امید طبیب‌زاده، انجمن زبان‌شناسی ایران، تهران: هرمس.
وحیدیان کامیار، تقی (1357). بررسی وزن شعر عامیانه فارسی. تهران: آگاه.
 
Lazard, G. (1985). “La métrique de la poésie parthe”. Papers in Honour of Prof. Mary Boyce, Acta Iranica 25, Leiden: 371-399.
Lazard, G. (2007). “La versification en parth et son héritage persan”. In M. Macuch, M. Maggi & Werner (eds.), Iranian Languages and texts from Iran and Turan, Roland E. Emmerick Memorial Volume, IRANICA, Wiesbaden: Harrassowitz, 161-171.