زبان و زبان‌شناسی

هم‌نامیِ یک حرف اضافه و یک ضمیر در گونۀ گفتاری کرمان

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 دانشگاه تهران

2 دانشگاه شهید باهنر کرمان

چکیده

حروف اضافه و ضمایر دو مقولۀ واژگانیِ کاملاً متفاوت و مجزا در زبان‌ها محسوب می‌شوند. پژوهش حاضر به بررسی واژۀ «خود» در گونۀ گفتاری کرمان می‌پردازد که از یک سو، مانند فارسی معیار، کارکرد ضمیر انعکاسی و تأکیدی را دارد و از سوی دیگر معادل حرف اضافۀ «با» در فارسی معیار است. درواقع، با دو واژۀ «خود» در این گونۀ گفتاری مواجه هستیم. داده‌های مورد بررسی در این پژوهش برگرفته از تعدادی از منابعی است که به ضرب‌المثل‌ها و اصطلاحات رایج در گونۀ گفتاری کرمان پرداخته‌اند. از میان این ضرب المثل‌ها، مواردی که در آنها واژۀ «خود» به‌کار رفته، استخراج شده است. در تعدادی از این ضرب‌المثل‌ها واژۀ «خود» کارکرد حرف اضافه دارد و در تعدادی کارکرد ضمیر انعکاسی و تأکیدی. این واژه در کارکرد حرف اضافه در گونۀ گفتاری کرمان توزیع نحویِ کاملاً مشابهِ حرف اضافۀ «با» در فارسی معیار را داراست و در کارکرد به‌عنوان ضمیر انعکاسی و تأکیدی نیز کاملاً مشابه فارسی معیار عمل می‌کند. نتایج پژوهش حاکی از این است که رابطۀ معناییِ هم‌نامی میان دو واژۀ «خود» در این گونۀ گفتاری برقرار است و دلیل این هم‌نامی پدیدۀ زبانیِ دستوری‌شدگی در زبان‌هاست.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The homonymy of a preposition and a pronoun in Kermani spoken variant

نویسندگان [English]

  • Mahdie Eshaghi 1
  • Azade Sharifimoghaddam 2

1 Ph.D student of Tehran University

2 Shahid Bahonar universityof Kerman

چکیده [English]

Prepositions and pronouns are two completely different lexical categories in languages. The present study investigates the word "Xod" in kermani variant of Persian. This word on the one hand functions as reflexive and emphatic pronouns, in the same way as Standard Persian, and on the other hand works as Preposition, in exactly the same way as "ba" in standard Persian. The data related to this study have been extracted from some of the most common books related to the kerman proverbs and idioms. Since there are two words with different grammatical categories and completely unrelated meanings in this variant of Persian, they are considered as homonyms. The proverbs containing "xod" were divided into two groups: one in which "xod" works as pronoun and one in which it works as preposition. The results reveal that the origin of this homonymy is grammaticalization, a hypothesis which is in line with Hopper's first principle , i.e. layering.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Homonymy
  • Reflexive Pronouns
  • Emphatic Pronouns
  • Prepositions

فایل پی دی اف را دریافت کنید.

ابوالحسنی چیمه، زهرا (1393). «نقشی یا واژگانی: تحلیلی وزنی-پیوستاری بر مقولۀ حرف اضافۀ فارسی». پژوهش‌های زبانی، ش2، 20-1.
انجم‌شعاع، محمد (1381). رایج‌ترین اصطلاحات در گویش کرمان. کرمان: انتشارات مرکز کرمان‌شناسی.
انوری، حسن (1380). فرهنگ سخن. تهران: سخن.
انوری، حسن و حسن احمدی گیوی (1373). دستور زبان فارسی. تهران: مؤسسۀ فرهنگ فاطمی.
بقایی، ناصر (1381). امثال فارسی در گویش کرمان. کرمان: مرکز کرمان‌شناسی.
بیرجندی، احمد. (1381). شیوه‌ی آموزش املای زبان فارسی و نگارش. تهران: انتشارات مدرسه.
حسن‌دوست، محمد (1383). فرهنگ ریشه‌شناختی زبان فارسی. تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
خواجه، بهرام (1349). کامل‌ترین فرهنگ لغات متشابه. تهران: خورشید نو.
شارپ، رالف نورمن (1382). فرمان‌های شاهان هخامنشی. ترجمۀ ناشر، تهران: نشر پازینه.
شریفی، شهلا (1377). بررسی ضمایر و صورت‌های ارجاعی نظریۀ حاکمیت و مرجع‌گزینی در زبان فارسی. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه فردوسی مشهد.
صرافی، محمود (1375). فرهنگ گویش کرمانی. تهران: انتشارات سروش.
صفوی، کورش (1387). درآمدی بر معنی‌شناسی. تهران: انتشارات سورۀ مهر.
لازار، ژیلبر (١٣٨٩). دستور زبان فارسی معاصر. ترجمۀ مهستی بحرینی، با توضیحات و حواشی هرمز میلانیان، تهران: هرمس.
مختاری، شهره و حدائق رضایی (1392). «بررسی شناختی شبکۀ معنایی حرف اضافۀ «با» در زبان فارسی». مجلۀ زبان‌شناسی و گویش‌های خراسان. ش9، 94-73.
مولایی، چنگیز (1387). راهنمای زبان فارسی باستان: دستور زبان، گزیدۀ متون، واژه‌نامه. تهران: نشر مهرنامگ.
میرعمادی، سیدعلی (1376). نحو زبان فارسی برپایۀ نظریۀ حاکمیت و مرجع‌گزینی. تهران: سمت.
ناتل خانلری، پرویز (1373). دستور زبان فارسی. تهران: انتشارات توس.
نعمتی، فاطمه و سیما نوروزی (1394). «حرف اضافۀ «سی» در دلواری: بازمانده‌ای از حروف اضافۀ فارسی باستان یا سرانجام دستوری‌شدگی اسم». پژوهش‌های زبان‌شناسی تطبیقی. ش9، 242-225.
نغرکوی کهن، مهرداد.(1389). «چگونگی شناسایی موارد دستوری شدگی».فصل نامه پژوهش‌های زبان وادبیات تطبیقی. دوره 1،ش2، 165-149.
وحیدیان کامیار، تقی (1385). «ضمیر مشترک یا ضمیر شخصی و تأکیدی». نامۀ فرهنگستان. دوره 8، ش2، 103-95.
Akhmedova, M. & A. Garayeva (2015). “General Issues of Homonymy in the Persian Language”. Journal of Sustainable Development. Vol. 8, No. 4, 126-131.
Grigoryeva,M.(2010). Homonyms. Lectures on English Lexicology. Tatar               State University for the Humanities and Pedagogy
Heine, B. et.al. (1991). Grammaticalization: A conceptual Framework. Chicago: University of Chicago Press.
Hopper, P. (1996). “Some Recent Trends in Grammaticalization”. Annu.Rev.Anthropol. 25: 217–36.
Kahnemuyipour, A. (2014). “Revisiting the Persian Ezafe construction: A roll up movement analysis”. Lingua 150, 1-24.
Karimi, S, and M. Brame. (1986). “A generalization concerning the Ezafe construction in Persian”. Paper Presented at the Annual Conference of the Western Conference of Linguistics, Canada.
Larson, R. and H. Yamakido. (2008). “Ezafe and the deep position of nominal modifiers”. In L. McNally and C. Kennedy (eds.), Adjectives and adverbs. Syntax, Semantics, and Discourse, Oxford: Oxford University Press, 43-70.
Lehmann, C. (1982). Thoughts on Grammaticalization: A programmatic Sketch. Vol.I. Arbeiten des Kölner Universalien-Projekts, Nr. 48. Köln: Universität Köln.
Pollard, C. & I. A. Sag. (1987). Information-based Syntax and Semantics. Vol1. Fundamentals. Stanford: CSLI Publications.
زبان و زبان‌شناسی
دوره 13، شماره 25 - شماره پیاپی 25
خرداد 1396
صفحه 89-106