اهمیت یافته های لهجه شناسی در مطالعات تاریخی

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسنده

استادیار دانشگاه بوعلی

چکیده

در این مقاله ابتدا به تعریف و توصیف لهجه شناسی به عنوان رشته ای مستقل با اهداف و روش های خاص خود میپردازیم. سپس به طور اجمالی زبانشناسی تاریخی ، اهداف کلی و روشهای رایج در آن را توضیح می دهیم. این توضیحات  به ما در شناخت خاستگاه لهجه شناسی کمک خواهد کرد. آنگاه تاریخچه توجه ایرانیان به گوناگونی های لهجه ای را مرور می کنیم و سرانجام به دو نمونه عینی از کاربرد لهجه شناسی در زبانشناسی تاریخی اشاره می نماییم. در این گزارش بیشتر از منظر مطالعات تاریخی به کاربرد های لهجه شناسی توجه می کنیم و سعی ما در این است که با  به دستدادن شواهد و مثال های عینی از فارسی و لهجه های ایرانی اهمیت لهجه شناسی را در مطالعات تاریخی باز نماییم.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Significance of Dialect Studies in Historical Linguistics

نویسنده [English]

  • Mehrdad Naghzguy Kohan
چکیده [English]

This article examines the relation of dialectology as a discipline in its own right with historical linguistics. There are however some brief remarks on the relation of the former with other branches of linguistic studies, like those of socio-linguistics, and typology. In order to trace the connection and interrelation of historical linguistics and dialectology and their probable influences on each other, efforts are made to provide the reader with some information on the origin of dialectology and its emergence as a separate discipline. In this context a comparison is made as to the aims and methods used in both disciplines. In almost all discussions, examples are cited from Persian and other Iranian languages. Some evidences are also given to illustrate the earliest interests of Iranians in different dialects. This takes us back to as early as 12th century. In the remaining part of the article two instances of the practical uses of dialectology in diachronic studies of Persian language are exemplified.

به فایل پی دی اف مراجعه شود.

آذرنوش، آذرتاش، 1375. تاریخ ترجمه از عربی به فارسی، از آغاز تا عصر صفوی، 1. ترجمه های قرآنی، انتشارات سروش.
آموزگار، ژ، و تفضلی،ا، 1373. زبان پهلوی ادبیات و دستور آن، تهران، انتشارات معین.
ارانسکی، یوسیف م. ،1378. زبان های ایرانی، ترجمه دکتر علی اشرف صادقی، تهران، انتشارات سخن.
اسرار التوحید فی‌ مقامات‌ الشیخ‌ ابی‌سعید،1366. مولف‌: محمد بن‌ منور بن‌ ابی‌ سعد بن‌ ابی‌ طاهر بی‌ ابی‌ سعید میهنی‌،مقدمه‌، تصحیح‌ و تعلیقات‌: دکتر محمد رضا شفیعی‌ کدکنی‌، بخش‌ اول‌، چاپ‌ اول‌.
اسکندر نامه‌، روایت‌ فارسی‌ کالیستنس‌ دروغین‌،،1346. به‌ کوشش‌ ایرج‌ افشار، تهران ، بنگاه‌ ترجمه‌ و نشر کتاب‌.
المعجم‌ فی‌ معاییر اشعار العجم‌، مولف‌: شمس‌ الدین‌ محمد بن‌ قیس‌ الرّازی‌ ،‌ تصحیح‌ علامه‌ محمد بن‌ عبدالوهّاب‌ قزوینی‌ با مقابله‌ با شش‌ نسخه‌ خطی‌ قدیمی‌ و تصحیح‌ مدرس‌ رضوی‌، کتابفروشی‌ تهران.
بلومفیلد، لئونارد، 1379. زبان، ترجمه علی محمد حق شناس، تهران، مرکز نشر دانشگاهی.
بهار، محمد تقی، 1375. سبک شناسی، سه جلد، چاپ هشتم، تهران ، موسسه انتشارات امیر کبیر.
  ترجمه‌ قرآن‌ نسخه‌ مورخ‌ 556 ،1364. به‌ کوشش‌ دکتر محمد جعفر یا حقی‌، موسسه‌ فرهنگی‌ شهید محمد رواقی‌،چاپ‌ نخست.
تاریخ‌ طبرستان‌، 1320. مولف‌: بهاء الدین‌ محمد بن‌ حسن‌ بن‌ اسفندیار کاتب‌، تصحیح‌ عباس‌ اقبال‌ به‌ اهتمام‌ محمد رمضانی‌.
تفسیر شنقشی. گزاره ای از بخشی از قرآن کریم، 1355. به اهتمام و تصحیح محمد جعفر یاحقی، انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
تفسیر نسفی،1362. ترجمه‌ ای‌ کهن‌ به‌ فارسی‌ موزون‌ و مسجع‌ به‌ ضمیمه‌ آیات، مولف‌ : امام‌ ابوحفص‌ نجم‌ الدین‌ عمر بن‌ محمد نسفی‌ (462-538) ، به‌ تصحیح‌ دکتر عزیزالله‌ جوینی‌، نسخة‌ محفوظ‌ در کتابخانه‌ آستان‌ قدس‌ رضوی‌ ، مجله‌ اول‌  و دوم.‌
جمالزاده، 1341. فرهنگ لغات عامیانه، تصحیح دکتر محجوب، انتشارات فرهنگ ایران زمین.
جهان‌ نامه‌،‌ 1342 .  مولف‌: محمد بن‌ نجیب‌ بکران‌ خراسانی‌، به‌ کوشش‌ محمد امین‌ ریاحی، تهران ‌، انتشارات‌ کتابخانه‌ ابن‌ سینا.
خانلری، پرویز، 1374. تاریخ زبان فارسی، 3 جلد، چاپ پنجم، تهران، نشر سیمرغ.
دارابنامة‌ طرسوسی‌،1356. مولف‌: ابوطاهر محمد بن‌ حسن‌ بن‌ علی‌ بن‌ موسی‌ الطرسوسی‌(قرن‌ ششم‌ هجری‌) ، جلد اول‌، به‌ کوشش‌ ذبیح‌ الله‌ صفا، بنگاه‌ ترجمه‌ و نشر کتاب‌، چاپ‌ دوم‌.
دبیر سیاقی، محمد، 1368. فرهنگ های فارسی، انتشارات اسپرک.
دستور دبیری‌،1375. مولف‌: محمد بن‌ عبدالخالق‌ میهنی‌، به‌ تصحیح‌ سید علی‌ رضوی‌ بهابادی‌، انتشارات‌ بهاباد یزد.
راحة‌ الصدور و آیة‌ السرور ،1333. مولف‌: محمد بن‌ علی‌ بن‌ سلیمان‌ الراوندی‌، بسعی‌ و تصحیح‌ محمد اقبال‌ ، بانضمام‌ حواشی‌ و فهارس‌ با تصحیحات‌ لازم‌ توسط‌ مجتبی‌ مینوی‌، تهران‌ موسسه‌ مطبوعاتی‌ امیر کبیر.
روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن مشهور به تفسیر ابوالفتوح رازی، 1369، مولف ابولفتوح رازی، به تصحیح محمد جعفر یا حقی، محمد مهدی ناصح، بنیاد پژوهش های اسلامی آستان قدس رضوی.
سلامی، عبدالنبی، 1367. "ساخت فعل در گویش دوانی"، مجله زبانشناسی، شماره 10.
سمک‌ عیار،1347. مولف‌: فرامرز بن‌ خداداد بن‌ عبداللّه‌ الکاتب‌ الأرجانی‌، با مقدمه‌ و تصحیح‌ دکتر پرویز ناتل‌ خانلری‌، انتشارات‌ بنیاد فرهنگ‌ ایران‌، چاپ‌ سوم‌.
سوره مائده از قران کوفی، با ترجمه استوار فارسی،1350. مقدمه از دکتر رجائی، چاپ عکسی، آستان قدس.
صادقی، علی اشرف، 1350. " خصوصیات زبانی قران پاک"، مجله دانشکده ادبیات دانشگاه تهران.
صادقی، علی اشرف،1357 . تکوین زبان فارسی، دانشگاه آزاد ایران.
عباسی، مهدی ، 1372 . "توصیف دستگاه فعل در گویش خوری"، مجله زبان شناسی شماره 20.
فرُّخنامه‌،1346. مولف‌: ابوبکر مطهر جمالی‌ یزدی‌، به‌ کوشش‌ ایرج‌ افشار، موسسه‌ چاپ‌ و انتشارات‌ امیرکبیر.
کتاب‌ النقض‌، معروف‌ به‌ بعض‌ مثالب‌ النّواصب‌ فی‌ نقض‌ بعض‌ فضایح‌ الرّوافص‌، مولف‌: نصیر الدین‌ ابی‌ الرشید عبدالجلیل‌ ابن‌ ابی‌الحسین‌ بن‌ ابی‌ الفضل‌ القزوینی‌ الرّازی‌ ،با مقدمه‌ و تعلیق‌  و مقابله‌ و تصحیح‌: سید جمال‌ الدین‌ حسینی‌ ارموی‌معروف‌ به‌ بمحدّث‌ ،‌ چاپخانة‌ سپهر.
کشف‌ الاسرار وعُدّة‌ الابرار(معروف‌ بتفسیر خواجه‌ عبدالله‌ انصاری)‌،1331، مولف‌: ابوالفضل‌ رشید الدین‌ میبدی‌، تصحیح‌ علی‌ اصغر حکمت‌، تهران،‌ مطبعة‌ مجلس‌.
لغت فرس، 1336. منسوب به اسدی طوسی، به کوشش محمد دبیرسیاقی، تهران، انتشارات کتابخانه طهوری.
مخارج الحروف، 1348. تصنیف شیخ الرئیس ابو علی ابن سینا، با مقابله و تصحیح و ترجمه از دکتر پرویز ناتل خانلری، انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
مرصاد العباد،1352. مولف‌: نجم‌ رازی‌، به‌ اهتمام‌ محمد امین‌ ریاحی‌، بنگاه‌ ترجمه‌ و نشر کتاب‌ تهران‌.
معیار الاشعار،1370. افست‌ طبع‌ِ معروف‌ مرحوم‌ نجم‌ الدوله‌، در کتاب‌: شعر و شاعری‌ در آثار خواجه‌ نصیرالدین‌ طوسی‌، به‌ انضمام‌ مجموعة‌ اشعار فارسی‌ خواجه‌ نصیر، مصحح‌ معظمه‌ اقبالی‌ (اعظم‌) ، وزارت‌ فرهنگ‌ و ارشاد اسلامی‌ چاپ‌ اول‌.
نغزگوی کهن، مهرداد، 1373. " توصیف ساختمان فعل در گویش تالشی"، مجله زبانشناسی، شماره 21.
 نغزگوی کهن، مهرداد، 1378. بررسی زبانشناختی متون منثور قرن های ششم و هفتم هجری، پایان نامه دکتری، دانشکده ادبیات دانشگاه تهران.
 نغزگوی کهن، مهرداد، 1382." دستگاه فعل در گویش دشتی با نگاهی به فارسی میانه، جدید، و نو"، جشن نامه دکتر علی اشرف صادقی ، انتشارات هرمس.
نیلی پور، ر.، و طیب، م. ت.، 1364."توصیف ساختمانی دستگاه فعل لهجه واران"، مجله زبانشناسی، شماره 3.
 
Bodrogligeti, A., 1971, The Persian Vocabulary of the Codex Cumanicus, Budapest.
Chambers, J.K. & Trudgill, P., 1998, Dialectology, Second Edition, Cambridge University Press.
Crystal, David, 1992, A Dictionary of Linguistics and Phonetics, Third Edition, Blackwell.
Harris, A.C. & Campbell, L, 1995, Historical Syntax in Cross-linguistic perspective, Cambridge University Press.
Henning, W. B, 1933, “Das Verbum des Mittelpersischen der Turfanfragmente”, Zeitschrift fuer Indologie und Iranistik, IX, pp. 158-253.
Hock, H. H., 1988, Principles of Historical Linguistics, Mouton de Gruyter.
Horn, Paul, 1895-1901,"Neupersische Schriftsprache" Grundriss der Iranischen philology, I 2,pp.1- 200.
Pisowicz, A., 1985, Origins of the New and Middle Persian Phonological Systems, Krakow, Nakladem Uniwersytetu Jagiellonskiego.
Schmitt, Ruediger, 2000, Die iranischen Sprachen in Geschichte und Gegenwart, Reichert Verlag, Wiesbaden.
Seiler, Guido:2003,”On three types of Dialect Variation, and their implication for Linguistic Theory, Evidence from verb Clusters in Swiss German Dialects”, Dialectology Meets Typology, Ed. Kortmann, Bernd. Berlin Mouton de Gruyter.
Smith, Jeremy, 1996,  An Historical Study of English, Routledge.