بررسی آکوستیکی ارتقای واکۀ /ɑ/ به واکۀ [u] در بافت n- در زبان فارسی معاصر

صالحی کوپایی, هنگامه

بررسی آکوستیکی ارتقای واکۀ /ɑ/ به واکۀ [u] در بافت n- در زبان فارسی معاصر

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسنده

هنگامه صالحی کوپایی

دانشگاه تهران

چکیده

تحقیق حاضر، پژوهشی در فرایند ارتقای واکۀ پسینِ افتادۀ /ɑ/ به واکۀ پسینِ افراشتۀ [u] دربافت همخوان خیشومی -nدر زبان فارسی معاصر است، در چارچوب واج‌شناسی آزمایشگاهی. در زبان فارسی در رخ‌داد این فرایند در بافت مذکور، دوگانگی مشاهده می‌شود. به‌بیان‌دیگر این فرایند گاهی رخ می‌دهد (برای مثال تبدیلِ واژۀ گران به گرون)، و گاهی نیز ارتقا رخ نمی‌دهد (مانند واژۀ گران‌پایه). از این‌رو نوشتار حاضر می‌کوشد تا ضمن بررسی این امر که چرا این فرایند فقط در برخی از واژه‌ها رخ می‌دهد، تبیینی آوایی برای این پدیده ارائه دهد. پس با ارائه‌ی الگوی واجی مربوطه، نشان می‌دهد که فرایند ارتقا در زبان فارسی، فرایندی سبک- وابسته است و بیشتر در سبک محاوره‌ای رخ می‌دهد. آن‌گاه با تحلیلِ واژه‌های گران، گرانی، جانور و زبان‌نفهم و متناطرِ محاوره‌ای آن‌ها یعنی گرون، گرونی، جونور و زبون‌نفهم، به‌صورت خارج از بافت و واکه‌های دهانی، شامل واکۀ پسینِ افراشتۀ /u/ و واکۀ پسینِ افتادۀ /ɑ/ و همخوان خیشومی [n]، تولید شده به‌طور منفرد، و واکه‌های خیشومیِ متناظرِ آن‌ها، شامل واکۀ [ũ] و واکۀ [ɑ̃] تولیدشده در بافت n- (از سوی پنج گویشور مذکر با گونه‌ی فارسی معیار) تبیینی آوایی برای این فرایند ارائه شده است. در این راستا با استفاده از پارامترهای سازۀ اول، دوم و تفاضل سازه‌های اول و دوم به بررسی ساختار سازه‌ای واکه‌های دهانی [ɑ]، [u] و متناظرهای خیشومی آن‌ها در ابعاد ارتفاع و محل تولید پرداخته شده است و با استفاده از نتایج حاصل از تحلیل‌های آماری، نشان داده شده است که بر اثر خیشومی‌شدگی، واکۀ خیشومیِ افتادۀ پسین نسبت به متناظر دهانیِ خود، به‌لحاظ ارتفاع، تفاوتی ندارد اما واکۀ خیشومیِ افراشتۀ پسین نسبت به متناظر دهانی خود افتاده‌تر می‌شود، و واکۀ خیشومیِ افتادۀ پسین نسبت به متناظر دهانی خود، پیشین‌تر است. آن‌گاه با استفاده از پارامتر آکوستیکیِ برجستگی به بررسی شباهت آواهای متوالیِ موجود در توالی‌های [ɑ̃n] و [ũn] پرداخته و نشان داده شده است که بین اجزای توالی دوم، نسبت به توالی اول، به‌لحاظ تغییراتِ آکوستیکی، تفاوت بیشتری وجود دارد. نتایج به‌دست‌آمده نشان می‌دهد که دلیل ارتقای واکۀ /a/ به واکۀ [u] در بافت –n این است که برجستگیِ توالیِ [ũn] بیشتر از توالی[ɑ̃n] است، بنابراین پارامتر آکوستیکیِ برجستگی، فرضیۀ وضوح شنیداریِ بیشتر را تأیید می‌کند

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Acoustic Analysis for Raising /ɑ/ to [u] in the Context of –n in the Contemporary Persian Language

نویسنده [English]

Hengameh Salehi Koopaei

چکیده [English]

This paper investigates the raising of the low back vowel /ɑ/ to high back vowel [u] in the context of nasal consonant –n within the experimental phonology framework of Beddor (1983). There exists an inconstancy in Persian. The raising process happens in some cases but not in others. Investigating the source of this inconsistency, the paper attempts to represent a phonetic explanation for the phenomenon. Focusing on the acoustic parameters of nasalization and their effects on vowel height the phonological pattern of this phenomenon was determined . The pattern proved to be a style–dependent process which takes place only in colloquial Persian. Two kinds of speech data were acoustically analyzed: (1) Four words in formal style including the sequence [ãn] and the same four words in colloquial style including the sequence [ũn]; (2) Three sustained speech sounds [a], [u] and [n]. All the words and sounds were pronounced in isolation by five male Persian speakers. The results showed that according to parameters F1, F2 and F2-F1, while nasalization has no decreasing effect on the F1 of the low back nasalized vowel, it increases the F1 of the high back nasalized vowel compared to its corresponding oral vowel. In addition, the low back nasalized vowel appears to be further front than its corresponding oral vowel. Finally, since the value of acoustic salience for [ũn] was significantly higher than the same value for [ãn], it was concluded that this style-dependent phonological raising makes the sequence more perceptible in the colloquial style.

کلیدواژه‌ها [English]