آواشناسی: بررسی علمی گفتار، گلناز مدرسی قوامی، انتشارات سمت، 1390، 200 صفحه.

در زمینة آواشناسی‌های متعددی به زبان انگلیسییان این آثار متعدد می‌ (1988)، لده‌فوگد (2001) و ریتز و یانگمن (2009) را برشمرد. در زبان فارسی نیز در این زمی‌هایی تألیف شده‌ی‌توان به حق‌شناس (1356)، ثمره (1364)، یارمحمدییییی‌پردازد، تمامی آثارِ دیگر به آواشناسی تولیدی در زبان فارسی پرداخته‌اند. بنابرایی به زبان فارسییژگی‌های تولیدییی و شنیداری آواهای زبانی بپردازد و نگاهی نیز به آواهای زبان فارسی داشته باشد، امری ضروری می‌آواشناسی: بررسی علمی گفتاریین هدف را برآورده می‌ین راستا نویسنده در فصل‌های سه تا ده به آواشناسی تولیدی، در فصل یازده به آواشناسییی شنیداری‌علاوه بجز نخستین فصل، پایان هر فصل به تمرین‌ها و پرسش‌هایی‌تریی‌یش‌گفتار، دوازده فصل، منابع، پیوست، واژه‌نامه، نمایة موضوعی و نمایة زبان‌ها است.

نخستین فصلِ ایآواشناسی چیست؟ با معرفی زنجیرۀ گفتار به‌عنوان مراحل انتقال پیام از گوینده به شنونده آغاز می‌شود. نویسنده اشاره می‌یی، بخش فیزیولوژیییی و در این میان آواشناسی به بررسی بخش‌های فیزیییی می‌پردازد. در ادامه تصریح می‌ی، بررسی علمی آواهای زبانِ بشری است و بسته به ایی زبان از چه منظری (تولیدی، فیزیی و شنیداری) مورد بررسی قرار گیرند، شاخه‌های مختلف آواشناسی (به‌ترتیب آواشناسی تولیدی، آواشناسییی و آواشناسی شنیداری‌اند. در پایان ایی آواشناسی در دیگر حوزه‌های زبان‌شناسی اشاره می‌شود.

عنوان فصل دوم، آوا و خط است. در این فصل ضمن اشاره به انواع نظام‌های خطی، نویسنده اشاره می‌یچی‌های الفباییی هر واج نشانه‌ای خطی در زبان وجود دارد، برای ثبت علمی آواهای زبان مناسب نیست، زیرا نظام‌های خطی بازتاب‌دهندة واج‌های زبان‌ها هستند در حالی‌یِ آواشناسی، ثبت آواها است نه واج‌‌های الفبایی به‌عنوان مانعی برای اهداف آواشناسی اشاره می‌شود و تاریخچۀ‌گیری انجمن آواشناسی بین‌المللی ارائه می‌گردد. سپس به الفبای آوایی بین المللی، روند تحولات آن، اصول انجمن برای تهیۀ الفبای آوایی بین‌المللی و پیش‌فرض‌های نظریِ این الفبا اشاره می‌شود. در انتها نیز دو نوع آوانگاری تفصیلی (ثبت آواهای زبان با جزئی‌های زیروزبری) و آوانگاریی⁶ (ثبت آواهای زبان بدون توجه به جزئیات تولیدی آواها در بافت خاص) مطرح می‌شوند.

فصل سوم با عنوان اندام‌های تولید گفتار، به معرفی آناتومی و نقش‌های حیاتی اندام‌هایی می‌ید آواهای زبانی نقش دارند. در این راستا به‌ترتیب اندام‌های تنفسی، حنجره، مجرای گفتار (شامل حفره‌های حلق، بینی و دهان) معرفی می‌ین فصل به‌‌بردنِ معادل‌های فارسی برای اجزای مختلفِ اندام‌های مورد بحث است. به‌‌های متعدد، برای نمایش هریییی خواننده آسان‌تر می‌

عنوان فصل‌های چهارم و پنجم به‌ترتیب ‌های جریان هوا و تنفس و نقش آن در گفتار است. در فصل چهارم پس از ارائة مقدمه‌ای دربارۀ صوت به‌ی⁷، زیرِ عنوان فیزییان هوا، به رابطۀ غیرمستقیم بین فشار با حجم اشاره می‌یان هوای ششی⁸یی⁹ی¹⁰ پرداخته می‌شود. نویسنده اشاره می‌یان هوای ششی از جریان هوای ششی برای تولید آواهای زبانی استفاده می‌شود. ای‌سو و برون‌سو تجلی می‌ی‌های بشری تنها از جریان هوای ششی برون‌سو برای تولید آواهای زبانی استفاده می‌یان هوایییی، به‌عنوان پیستون، باعث تغییر در حجم و فشار حفره‌های بالاتر می‌شود. اییز دارای دو نوع درون‌سو و برون‌یان هوایی، هوای محبوس بییگر در حفرة دهان، هوای مورد نیاز برای تولید آوا را تأمین می‌یان هوایی تنها می‌تواند درون‌سو باشد. آواهای تولید‌شده به این روش را نُچ‌آوا می‌خوانند. در پایان این فصل اشاره‌ای نیز به دیی جریان هوا می‌شود. ابتدایی اختصاص یافته است و بخش پایانیِ اییحاتی زیرِ عنوان تنفس برای گفتار ارائه می‌دهد. در این بخش اشاره می‌ی گفتار، در مقایسه با تنفسِ حیاتی، به حجم هوای بیشتری نیاز است، تعداد چرخه‌های تنفسی‌تر و بازدم طولانی‌تر است.

عنوان فصل ششم حنجره و نقش آن در گفتار است. در آغاز این فصل چهار نظریه در مورد چگونگی ارتعاش پرده‌های صوتی ارائه می‌یة تار لرزنده، نظریة عصب‌زمانی، نطریة هواپویایی‌سانی ماهیچه‌ای⁷ و نظریة دو جرمی⁸ی⁹، نفسی¹⁰ و جیرجیری¹¹ و همچنین بی‌ی و نجوا اشاره می‌گردد. سپس در اشاره به آواسازی در حنجره، بر روی پیوستاری، میزان گرفتگیی و نقش آن در گفتار نمایش داده می‌شود. در پایان فصل به دو موضوع زیروبمی و بلندی صوت اشاره می‌شود. نویسنده شرح می‌‌سانی، تنش (سختی) و قطر پرده‌های صوتی در میزانِ ارتعاشِ آنها و در نتیجه زیروبمیِ آنها و عواملِ افزایش بازبودگیِ پرده‌های صوتی، افزایش فشار جریان هوا و افزایش زمانِ بسته‌بودنِ پرده‌های صوتی بر بلندی صوت اثرگذارند.

نویهمخوان‌ها نامیده است. او با تقسیی‌‌ها آن دسته از آواهاییدشان بست یا تنگی در دستگاه گفتار وجود داشته باشد. در ادامه با توجه به شش شاخصةی جرییی‌بودنی بودن، جایگاه تولید و شیوة تولید همخوان‌ها توصیف می‌شوند. پس از مروری مختصر بر دو شاخصة نخستین، در رابطه با وضعیی‌ی زبانی می‌توانند به صورت آوای دهانی، آوای خیشومی و یا آوای خیشومی‌شده تولید شوند. در آواهای دهانیی دهان در تولید آوا به‌ی‌رود. در آواهای خیشومی به دلیینی خارج می‌شود و در نهایت در تولید آواهای خیشومی‌شده مجرای دهان و بینییی بودن اشاره می‌یی دهان ی‌های دهان مربوط می‌شود. در رابطه با شاخصة جایگاه تولید، دو نوع اندام‌های فعال و اندام‌های غیرفعال معرفی می‌شوند و نویسنده برای دست یازیدن به تقسیم‌بندی‌تر، از هر دو نوع اندام‌های نامبرده در توصیف جایگاه تولید همخوان‌ها بهره می‌جوید و جایگاه‌های دولبی¹¹، تاج‌زبانی¹²، بدنه‌ای¹³، ریشه‌ای¹⁴ و حنجره‌ای¹⁵ را برمی‌ییسنده در حین معرفی جایگاه‌های مختلف به همخوان‌های زبان فارسی نیز اشاره می‌ین شاخصه، یعنی شیوة تولید یا درجة گرفتگی¹⁶ پرداخته می‌شود و همخوان‌های انفجاری¹⁷، انسایشی¹⁸، سایشی¹⁹، خیشومی، تقریبی یا ناسوده²⁰، زنشی²¹ و لرزشی²² معرفی می‌گردند. نویسنده در تشریح همخوان‌های انسدادی به انواع رهش خیشومی²³ی²⁴ و انسایشی‌شده²⁵ و همچنین تولی²⁶ اشاره می‌زاو نشان‌دهندة فاصلۀ بین رهش همخوان انسدادی

‌ها عنوان فصل هشتم ایین فصل به توصی‌یی، جایگاه زبان، گردی لب‌ها، وضعیت ریشة زبان و وضعیی‌پردازد. پس از مروری‌ها به پنج ارتفاعِ افراشته، نیم‌افراشته، میانی، نیم‌افتاده و افتاده تقسیم می‌شوند. در ادامه، با توجه به شاخصة جایگاه زبان، سه جایگاهِ پیشینی¹⁰ و پسین¹¹، و در رابطه با شاخصة وضعیت لب‌ها دو وضعیت گرد¹² و غیرگرد¹³ معرفی می‌شوند. سپس، به‌لحاظ شاخصة ریشة زبان، اشاره می‌ی‌ها، ریشة زبان به دیوارة عقبی حلق نزدیی‌گردد و در برخی دیگر ریشة زبان به سمت جلوی دهان پیش می‌رود و از این‌‌های دستة نخست با مشخصة [- ریشة زبانِ پیش‌آمده]¹⁴‌های دستة دوم با مشخصة [+ ریشة زبانِ پیش‌آمده] نشان داده می‌یز بیان می‌ی‌ی‌‌های دارای اییفیت را ر-گونه‌شده¹⁵ می‌نامند. در پایان فصل نی‌ای اصلی، مطرح شده از سوی دنیل جونز، و نی‌ای جدول آوایی بین‌المللی اشاره می‌شود و در نهایت ضمن معرفی‌هایی‌‌هاییا دوگانه¹⁶ برخی از زبان‌‌های سه‌گانه¹⁷ نیز بهره می‌جویند. همچون برخی از فصل‌های پیشین، در جای‌جایِ این فصل نیز به زبان فارسی اشاره می‌شود و ایی خواننده را یاری می‌

فصل نهم تولید‌های چندگانه و هم‌تولیدی نامیده شده است. در این فصل به آواهایی پرداخته می‌یش از ییگاه و شیوة تولید دارند. نویسنده دو تقسیم‌بندییِ تولیدهای چندگانه¹⁸ و هم‌تولیدی¹⁹ را ارائه می‌دهد. سپس اشاره می‌ید‌های چندگانه خود به دو گروه تولیدهای دوگانه و تولید دومین تقسیم می‌شود. در تولید دوگانه، آوایی در دو جایگاه ولی با شیوة تولید ی‌طور همزمان تولید می‌شود، در حالی ‌ید دومین، آوایی به طور همزمان در دو جایگاه و با دو شیوة تولید ایجاد می‌شود و انواع آن عبارتند از: لبی‌شدگیی‌شدگیی‌شدگی و حلقی‌شدگی. سپس در توضیح هم‌تولیدی، سخن از تأثیر آواهای زبانی در زنجیرة گفتار به‌میان می‌آورد و اشاره می‌‌تولیدی با تولید دومیی ییژگی واج‌گونه‌ای است و حاصل تأثیر آواهای مجاور بر ییگر است، در حالی‌ی ییژگی واجی است و از بافت ناشی نمی‌ تأثیر، شاخصة تأثیر و گسترة تأثیر برای تقسیم‌بندیِ هم‌تولیدی مطرح می‌شود. نویسنده در ادامة این بحث، و با ارائة مثال‌هایی از زبان فارسی، تفاوتِ درخورِ توجه و ظریفی میان هم‌تولیدی‌به‌⁹ و هماهنگی‌ای¹⁰ قائل می‌شود. به اعتقاد او هم‌تولیدی‌به‌یندی آوایی است در حالی‌ی‌ای فرایندی واجی‌ای زیر تأثی‌ای دیگر، واج‌گونه‌ای پیدا می‌‌‌ایِ دیگر شباهت می‌یابد. در ادامه علت‌های وقوع هم‌تولیدی مطرح می‌گردد. و درنهایت نویسنده به معرفی آواشناسی شاخصه‌ای¹¹ می‌ی به چشم می‌خورد. این نوع آواشناسی نگاهی پویا دارد و نشان می‌یرة گفتار، آواها بر ییگر چه اثراتی می‌گذارند.

فصل دهم، هجا و عناصر زبرزنجیری نام دارد. در ابتدای این فصل، هجا با نگاهی آواشناختی معرفی می‌گردد. در این راستا نخست مطرح می‌یدگاه تولیدی، هجا نتیجة ییچه‌ای تنفسی است و از نظر شنیداری هر واحد زبانیِ دارایِ ییی¹²، هجا محسوب می‌گردد. در ادامه، با توجه به نقش ویژگی‌هایییِ دیرش¹³یه¹⁴‌گیری عناصر زبرزنجیری، ابتدا این سه ویژگی معرفی می‌شوند و سپس به‌ترتیب، عناصر زبرزنجیری¹⁵یه، نواخت و آهنگ، با توجه به سه ویژگیی قرار می‌گیرند. در رابطه با عنصر زبرزنجیریی‌ی شنیداری است و بییرش است. به‌علاوه تصریح می‌ی آواها نسبت به آواهای دییشتری دارند و این در حالیییری‌عنوان وقفه‌ای در جریان گفتار، نوی و پرشدهرا معرفی می‌یزی نیز مییی قائل می‌یه، به مباحثییة زیروبمی ییة هسته‌ای و همچنین گام یا پایه اشاره می‌یه- زمان، هجا- زمان و مورا- زمان معرفی می‌گردند. در بحثِ نواخت، ضمن توصیف نواخت، به‌عنوان تغییرات زیروبمیِ ممیز ِمعنا بر روی ی و ناهموار معرفی می‌گردند. در پایانِ فصل نیز به آهنگ، به‌عنوان تغییرات زیروبمیِ صوت برروی پاره‌گفتار، پرداخته می‌شود و درنهایت نقش‌های زبانیِ آهنگ معرفی می‌شوند.

عنوان فصل یازدهم ویژگی‌هاییی گفتار است. در این فصل ابتدا ویژگی‌های فیزیی صوت معرفی شده‌اند. در این راستا نویسنده به‌ترتیب به مباحثِ دامنة ارتعاش¹²، چرخه¹³، دوره¹⁴، طول موج¹⁵ی‌پردازد. سپس انواع موج صوتی و در ادامه ویژگی‌های موج صوتی، طیفِ خطی¹⁶ و طیف‌نگاشت¹⁷ به‌عنوانِ شیوه‌های نمایش صوت ارائه می‌گردند. نویسنده سپس به تعامل منبع¹⁸ و صافی¹⁹‌گیریِ گفتار می‌پردازد. در ای²⁰ و گذرا²¹ به‌عنوان سه منبع تولیییب نیز دارند، اشاره می‌شود. مابقی فصل به‌ترتیب به ویژگی‌هاییی‌ها و همخوان‌‌ها اشاره می‌ی‌‌

در ادامه، در رابطه با همخوان‌ها، نویسنده با ارائة طیف‌نگاشت‌هایی از داده‌های زبان فارسی، به‌ترتیب به ویژگی‌هایییِ همخوان‌های تقریبی، خیشومی، انسدادی، سایشی و انسایشی می‌پردازد.

آخرین فصل، دستگاه شنیداری نام دارد. در آغاز این فصل بخش‌های دستگاه شنیداریِ جانبیی قرار گرفته ‌است. سپس به ویژگی‌هایی امواج صوتی پرداخته شده و اشاره می‌‌ای ی‌به‌ییی صوت وجود ندارد. در ادامه پس از اشار‌ه‌ای‌داد دیدارییف‌نگاشته‌های مربوط به داده‌هایی از زبان فارسی، به تنوع سییی و عوامل مؤثر در آن - عوامل زبانی، عوامل فرازبانی و عوامل برون‌زبانی- اشاره می‌شود. سپس این سؤال مطرح می‌‌رغم وجود تنوع در سییی، می‌ی واحد از ییسنده تصریح می‌ی⁶ شهرت دارد. 

در بخش پایانیِ این فصل، زیر عنوان نظریه‌هاییییی⁷ و نظری⁸ به‌عنوان پاسخ‌هاییی‌پردازد و ضمن معرفی این دو نظریییز اشاره می‌یانی، نام هفت نظریة مشهور در این حوزه را نیز ی‌

در بخشِ پیوست، نرم‌افزار پرَت⁹ به‌عنوان نرم‌افزار تحلیل صوت معرفی شده است. نویسنده شیوة پیاده‌سازی¹⁰ این نرم‌افزار و همچنین شیوة استفادة مقدماتی از این نرم‌افزار را گام‌به‌گام شرح می‌دهد.

 آواشناسی: بررسی علمی گفتاری ساده و در عین حال تخصصی‌مند به حوزة آواشناسی پیشنهاد می‌شود. علیرغم تخصصی‌بودنِ ایی مناسب برای متخصصانِ این حوزه تبدیل می‌ی ساده و گویی تازه‌واردان به این حوزه نیز آسان می‌سازد. همچنین تمرین‌ها و پرسش‌های موجود در پایی اهداف آموزشی نیز بسیار مناسب می‌سازد و از ایین حوزه نیز پیشنهاد می‌